სამხრეთი ამერიკა

ფართობი – 17,8 მლნ კვ.კმ
მოსახლეობა – 410 მილიონი კაცი 

სამხრეთ ამერიკის კონცხები:

ჩრდილოეთით: გალინასის კონცხი;

სამხრეთით-ფროუორის კონცხი;

არმოსავლეთით-კაბუ-ბრანკუს კონცხი;

დასავლეთით- პარინიასის კონცხი;

სამხრეთ ამერიკის პოლიტიკური რუკა

 

სამხრეთ ამერიკა

სამახსოვროები

• ფართობი 18 მლნ. კმ/კვადრატი.
• სანაპირო ხაზის სიგრძე 26000 კმ.
• გადაჭიმულობა ჩრდილოეთიდან სამხრეთით- 7000კმ, დასავლეთიდან აღმოსავლეთით -5000კმ.
• უმაღლესი მწვერვალი – აკონკაგუა  -6962  მ
  ყველაზე დაბალი ადგილი – ვალდესი (არგენტინა) 40 მეტრი
  ყველაზე გრძელი მდინარე – ამაზონი 6440 კილომეტრი
  ყველაზე დიდი ტბა – მარაკაიბო 13312 კვ.კმ.
  ყველაზე მაღალი ჩანჩქერი – ანხელი (ვენესუელა) 979 მეტრი, მდინარე ჩურუნზე
  ყველაზე დიდი კუნძული – ცეცხლვანი მიწა 46360. კვ.კმ
  ყველაზე დიდი უდაბნო – პატაგონიის 673 000 კვ.კმ
  ყველაზე დიდი ქვეყანა  – ბრაზილია 8,5 მლნ კვ.კმ
  ყველაზე პატარა ქვეყანა – სურინამი 163270 კვ.კმ
  ყველაზე დიდი ქალაქი – სან-პაული (ბრაზილია) 11,2 მლნ კაცი
• უმაღლესი დასახლებული ადგილი მსოფლიოში- სოფელი აკონკალკილჩა.
• უდიდესი მდინარე წყალუხვობით ამაზონი,სათავე  მდ. მარანიონი,რომელიც იწყება ზღვ.დონიდან  4840 მეტრზე ,პერუს ანდებში. ამაზონის სიგრზე 6437კმ.  სიგანე შუა და ქვემო წელში- 5-20 კმ,შესართავთან 80-150კმ, მაქსიმალური სიღრმე ქ. ობიდუსთან 135მ. 
• ყველაზე დიდი ქვეყანა კათოლიკეთა რაოდენობით ,  (მსოფლიოში-ბრაზილია.
• ყველაზე დიდი ჭაობი მსოფლიოში-პანატალას ჭაობი , 150000 კმ/კვადრატი.
• ყველაზე მაღლა მდებარე ტბა მსოფლიოში-ტიტიკაკა, ტექტონიკური წარმოშობის, სიმაღლე 3812მ .
• ყველა ქვეყანაში სახელმწიფო ენაა ესპანური, გარდა ბრაზილიისა (პორტუგალიური,) გაიანაში( ინგლისური) სურინამში( ჰოლანდიური) და საფრანგეთი გვიანაში( ფრანგული).
• ადმინისტრაციული მოწყობის  მიხედვით ფედერაციული ქვეყნებია: ვენესუელა,  ბრაზილია და არგენტინა.
• მმართველობის მიხედვით ყველა ქვეყანა  საპრეზიდენტო მმართველობისაა.

ნომენკლატურა

კუნძულები:

ტრინიდატი, ქარზურგა კუნძულები, ცეცხლოვანი მიწა, ფოლკლენდის ანუ მალვინის კუნძულები(დიდი ბრიტანეთი),  გალაპაგუსის კ-ები, ჩილოე.

მთები, ზეგნები-–ანდები.( ნახეთ დოკუმენტური ფილმი:ანდების ველური ბუნება–mjhit.ge/index.php?FID=1&id=24284)   გვიანის ზეგანი,ბრაზილიის ზეგანი, პატაგონია.

დაბლობები:

ორინოკოს დაბლობი, ამაზონის დაბლობი, ლა–პლატის დაბლობი.

უდაბნო:  ატაკამა

სამხრეთ ამერიკის მდინარეები

 

ამაზონი(სათავე- უკაიალი,მარანიონი. შენაკადები-  ჟურუა,პურუსი,მადეირა,ჟაპურა,  ტაპაჟოსი, ისა,  რიუ–ნეგრუ)

მაგდალენა, ორინოკო,რიუ-ნეგრუ, სან-ფრანცისკუ.

პარანა- პარაგვაით , ურუგვაით, რიო–სალდოთი.

რიო–ნეგრო.

ფოტოზე-  მდ.ამაზონის მეანდრა

 

ფოტოზე-ტბა  ტიტიკაკა

ტბები:   მარაკაიბო, ტიტიკაკა,პოოპო.ალგო-არხენტინო,ბუენოს აირესი, ლიან-კიჟე.

ვულკანები:

ჩიმბორასო,  კოტოპახი.

ჩანჩქერი:

ანხელი. (მდინარე ჩურუნზე).   იგუასუ

სამხრეთ ამერიკის ჰავა:

ჰავის წარმომქმნელი ფაქტორები:

1. კონტინენტის განფენილობა
2. ეკვატორის და ტროპიკების არსებობა
3. სიმაღლებრივი სარტყელბი(ანდების არსებობა)
4. ოკეანების სიახლოვე
5. ოკეანის ცივი დინება(პერუს და დასავლეთი ქარების) და თბილი დინება(ბრაზილიის)
6.  პასატები,  მუსონები და დასავლეთი ქარები.

სამხრეთ ამერიკის კლიმატური სარტყლები:

ეკვატორული, სუბეკვატორული,  ტროპიკული,  სუბტროპიკული,  ზომიერი,  სიმაღლებრივი  სარტყლები

 

სამხრეთ ამერიკის ფაუნა

ძალიან მაგარი ფილმი “ამაზონის მოცურავე ტყე”

 

 

 

 

 სამხრეთ ამერიკის ენები

 

სამხრეთ ამერიკის ბუნებრივი ზონებიhttps://docs.google.com/presentation/d/e/2PACX-1vTwGyKq0KkEdssTULFXGVrDXVWvXI9T-yiXndYVNzpFdGb9Rf70g_Vd-MQMR3icvAvoa4wDAJFdGeph/embed?start=true&loop=false&delayms=5000

სამხრეთ ამერიკის ღიშესანიშნაობებიhttps://docs.google.com/presentation/d/e/2PACX-1vSvOHunM-NSg7P0AQiTV0cQTf4wm3g7K6JIABbGw7_IvF0H2vK9eC9Be0gyoxCtreb8yQaTh6xLbApE/embed?start=true&loop=false&delayms=3000

მონაცემები ვიკიპედიიდან

ქარები

ქარები

 ქარი არის ჰაერის მოძრაობა ატმოსფეროში დედამიწის ზედაპირის თითქმის პარარელურად.
ქარი წარმოიქმნება ატმოსფეროში წნევის არათანაბარი ჰორიზონტალური განაწილების გამო. ჰაერის მოძრაობაზე მოქმედებს კორიოლისის ძალა, ხახუნის ძალა, მრუდ-ხაზოვანი ტრაექტორიის დროს — ცენტრიდანული ძალაც.
ხახუნის ძალის გავლენა მნიშვნელოვანია მხოლოდ ატმოსფეროს ქვედა ფენაში, ე.წ. ხახუნის ფენაში (1000-1500 მ სიმაღლემდე). ხახუნის ფენის ზევით, თავისუფალ ატმოსფეროში, ქარი თითქმის გეოსტროფულ ქარს წარმოადგენს.
ქარს ახასითებს მიმართულება და სიჩქარე. მიმართულებად ითვლება ჰორიზონტის მხარე, საიდანაც იგი ქრის (გამოსახავენ აზიმუტით ან რუმბებით); სიჩქარე გამოისახება მ/წმ, კმ/სთ, კვანძებით ან ბალებით ბოფორტის სკალის მიხედვით. დედამიწის ზედაპირთან ქარს აკვირდებიან ანემომეტრით, ანემოგრაფით, ფლუგერითა და სხვ; თავისუფალ ატმოსფეროში — ბურთ-პილოტით. ქარის სიჩქარესა და მიმართულებას ხმელეთის ზედაპირზე აქვს მკაფიოდ გამოხატული დღეღამური სვლა; ღამით ქარის სიჩქარე მინიმუმს აღწევს, ნაშუადღევს — მაქსიმუმს.

ზღვაზე დღეღამური სვლა არ შეიმჩნევა. ქარის სიჩქარის წლიური სვლა არსებითად დაკავშირებულია ატმოსფეროს ზოგადი ცირკულაციის თავისებურებებთან. დედამიწის ზოგიერთ ადგილას იცის ადგილობრივი ქარები (ბორა, ბრიზი, სიროკო, ფიონი , ხორშაკიდა სხვ.), რომლებიც დაკავშირებულია ატმოსფერული ადგილის ცირკულაციასთან, ადგილის რელიეფთან და სხვ.

ცირკულაციური პროცესები

განარჩევენ ქარების ორ ტიპს: მუდმივი და დროებითი
მუდმივი ქარებია : პასატები და დასავლური ქარები
დროებითი ქარებია : მუსონები და ბრიზები

პასატები – მუდმივი ქარები, რომლებიც ორივე ნახევარსფეროს ტროპიკული სარტყლიდან ქრის ეკვატორის მიმართულებით. დედამიწის ზედაპირთან ხახუნის შედეგად ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში გარდაიქმნება ჩრდილო-აღმოსავლეთის, ხოლო სამხრეთ ნახევარსფეროში სამხრეთ-აღმოსავლეთის ქარებად.

მუსონები — ჰაერის მასების მდგრადი სეზონური გადატანა დედამიწის ზედაპირთან და ტროპოსფეროს ქვედა ნაწილში. მუსონების მიმართულება მკვეთრად იცვლება წელიწადის დროების მიხედვით.

მუსონებს იწვევს კონტინენტისა და ოკეანეების ზედაპირზე ატმოსფერული წნევის მაღალი (ანტიციკლონი) და დაბალი (ციკლონი) არეების მდებარეობის სეზონური ცვალებადობა და ურთიერთქმედება. ყველაზე გამოკვეთილად თავს იჩენს ეკვატორული აფრიკის, სამხრეთ- და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ტროპიკულ ქვეყნებში.

მუსონი

ბრიზი  — დღეღამური პერიოდულობის ქარი, წარმოიქმნება ზღვის, დიდი ტბისა და წყალსაცავის სანაპიროებზე წყლისა და ხმელეთის არათანაბარი გათბობა-გაცივების შედეგად.

ბრიზი დღე-ღამეში ორჯერ იცვლის მიმართულებას. დღისით ზღვიდან გამთბარი სანაპიროსკენ ქრის — დღის ანუ ზღვის ბრიზი, ხოლო ღამით — გაგრილებული სანაპიროდან ზღვისაკენ — ღამის ან ხმელეთის ბრიზი; დღის ბრიზი ჩვეულებრივ მოიცავს რამდენიმე ასეული მეტრიდან 1-2 კმ-მდე სისქის ჰაერის ფენას. მისი სიჩქარე იშვიათად აღემატება 1-5 მ/წმ.

ბრიზს დიდი მნიშვნელობა აქვს ამინდის დღეღამური ცვალებადობისათვის, განსაკუთრებით ტროპიკებში. მაგ., ბრიზს არსებითი მნიშვნელობა აქვს დღეღამური ამინდის სვლისათვის, განსაკუთრებით ტროპიკებში, სადაც ზღვის ბრიზი დაბლა სწევს ჰაერის ტემპერატურას, ზრდის ტენიანობას. ამასთანავე დიდ სიმაღლეებზე ფიქსირდება უკუდინება.

ბრიზები

ძლიერი ქარები(შტორმები)

ტორანადო (ხშირად მოიხსენიება როგორც ციკლონი) — ძლიერი, საშიში, მბრუნავი ჰაერის სვეტი, რომელიც დედამიწის ზედაპირს ეხება და ღრუბლების შეჯახების დროს წარმოიქმნება. ტორნადო სხვადასხვა ფორმისა და ზომისაა, მაგრამ, ძირიათადად, შესქელებული საკვამურის ფორმა აქვს, რომლის ვიწრო მხარეც დედამიწიდან ყველაფერს ისრუტავს და ხშირად მტვრის ღრუბლებს ტოვებს. ტორნადოების უმეტესობას აქვს ქარის სიჩქარე 110 მილი საათში (177 კმ) და სიგრძით დაახლოებით 80 მეტრია. სანამ გაქრება, იგი რამდენიმე კილომეტრს გაივლის. ყველაზე საშიში ტორნადოების ქარის სიჩქარე 300 მილს აღწევს საათში (480კმ) და სიგრძით 3 კმ-ია. გაქრობამდე გაივლის 10000 კმ–ს.

ტორნადო

ტროპიკული ციკლონი(ტაიფუნი) — მეტეოროლოგიაში შტორმის სისტემა დახურული ცირკულაციით დაბალი წნევის ცენტრის ირგვლივ, რომელსაც ორთქლიანი ჰაერის მასების ამაღლებითა და კონდენსაციით გამოთავისუფლებული სიმხურვალე იწვევს.

მათი სიძლიერისა და მდებარეობის მიხედვით არსებობს რამდენიმე ტერმინი, რომლითაც ტროპიკული ციკლონები მოიხსენიება, მათ შორის: ტროპიკული დეპრესია, ტროპიკული შტორმი, ქარიშხალი და ტაიფუნი.

ტაიფუნი

ტროპიკულ ციკლონებს შეუძლია ექსტრემალურად ძლიერი ქარების, ტორნადოებისა და ტორენციული წვიმების (მეწყერისა და მყისიერი წყალდიდობის შემქმენლი) წარმოქმნა, რაც ყველაზე მძიმედ სანაპირო რაიონებში აისახება. მიუხედავად იმისა, რომ ტროპიკული ციკლონების ეფექტი მოსახლეობაზე შეიძლება კატასტროფული იყოს, მათ ასევე გვალვიან პირობებში დედამიწისთვის საჭირო ნესტი მოაქვს უზარმაზარი რაოდენობით. ციკლონებს სიმხურვალე გააქვს ტროპიკებიდან, რაც გლობალური ატმოსფერული ცირკულაციის მნიშვნელოვანი მექანიზმია, რომელიც დედამიწის ტროპოსფეროს წონასწორობის შენარჩუნების საშუალებას იძლევა.

ბორა-ძლიერი და ცივი გრიგალი. წარმოქმნის მიზეზი- ზღვასა და მიმდებარე ხმელეთზე წნევის  სხვაობა.ბორა  ქრის ზღვისპირა ქედის კალთებიდან. ცნობილია ნოვისიბირსკის ბორა.

საერთაშორისო ორგანიზაციები

ორგანიზაცია(სტატუსი)	შექმნის წელი	შტაბ-ბინა	ქვეყნები
1	2	3	4
ნატო(სამხედრო-პოლიტიკური ორგანიზაცია. ძირითადი პრინციპია მასში შესული ქვეყნების კოლექტიური უსაფრთხოება)სამუშაო ენები:ინგლისური და ფრანგული.	1949 წ.	ბრიუსელი(ბელგია)28 ქვეყანა	1949 წ. – აშშ, კანადა, საფრანგეთი, იტალია, ინგლისი, ისლანდია, პორტუგალია, დანია, ბენილუქსის ქვეყნები.1952 წ. – თურქეთი და საბერძნეთი.1955 წ. – გერმანია.1982 წ. – ესპანეთი.1990 წ. – პოლონეთი, ჩეხეთი, უნგრეთი.2004 წ. – ბალტიისპირეთის ქვეყნები, აგრეთვე რუმინეთი, ბულგარეთი, სლოვაკეთი და სლოვენია. 2009 წ. – ხორვატია და ალბანეთი. არ შედიან – ფინეთი, შვედეთი, ავსტრია, შვეიცარია, ირლანდია, სერბია, ბოსნია-ჰერცოგოვინა, მაკედონია, ჩერნოგორია (მონტე-ნეგრო)
გაერო(მშვიდობა და საერთაშორისო უსაფრთხოება)მუდმივმიქმედი წევრები:აშშ, დიდი ბრიტანეთი,საფრანგეთი რუსეთი, ჩინეთი.	1945 წ.	ნიუ-იორკი(აშშ)193 ქვეყანა	საქართველო – 1992 წლიდან 179-ე წევრიმონტენეგრო – 2006 წ.სამხრეთი სუდანი – 2011 წ.არ შედიან – ვატიკანი და ტაივანი
ევროკავშირი(ევროპის უდიდესი პოლიტიკური და ეკონომიკური გაერთიანება)სამუშაო ენები–22. ჰიმნი– ბეთხოვენის მე–9 სიმფონიის მონაკვეთი, ტექსტის გარეშე.	1957 წ.	ბრიუსელი(ბელგია)27 ქვეყანა	1957 წ. – გერმანია, საფრანგეთი, იტალია და ბენილუქსის ქვეყნები.1973 წ. – დიდი ბრიტანეთი, ირლანდია და დანია.1981 წ. – საბერძნეთი.1986 წ. – ესპანეთი და პორტუგალია.1995 წ. – შვედეთი, ფინეთი, ავსტრია.2004 წ. – პოლონეთი, ჩეხეთი, სკოვაკეთი, უნგრეთი, სლოვენია, კვიპროსი, მალტა, და ბალტიისპირეთის ქვეყნები (დიდი გაფართოება). 2007 წ. – რუმინეთი და ბულგარეთი. არ შედიან – ისლანდია, ნორვეგია, შვეიცარია და ყოფილი იუგოსლავიის ქვეყნები(სლოვენიის გარდა)
ევროსაბჭო(ევროკავშირის ერთ-ერთი მთავარი ორგანო)	1954 წ.	სტრანსბურგი(საფრანგეთი)47 ქვეყანა	ევროპის თითქმის ყველა ქვეყანა.საქართველო – 1999 წლიდან (41-ე წევრი)

 

 

 

1	2		3		4
დსთ		1991 წ.		მინსკი(ბელორუსია)10 ქვეყანა	თავდაპირველად რუსეთი, უკრაინა და ბელორუსია შევიდნენ. შემდეგ სსრკ-ს ყველა რესპუბლიკა, გარდა ბალტიისპირეთის რესპუბლიკების (ლიტვა, ლატვია და ესტონეთი). 1993 წელს შეუერთდა საქართველო. 2005 წელს გამოვიდა თურქმენეთი, 2008 წელს კი – საქართველო.
ბისეკი(შავი ზღვის ქვეყნების ასოციაცია)		1992 წ.		სტამბული(თურქეთი)12 ქვეყანა	საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთი, მოლდოვა, უკრაინა, საბერძნეთი, თურქეთი, რუმინეთი, ბულგარეთი, ალბანეთი, მეთორმეტე შეუერთდა სერბეთი.
ასეანი(სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნის ასოციაცია)		1967 წ.		ჯაკარტა(ინდონეზია)10 ქვეყანა	თავდაპირველად ბანგკოკში(ტაილანდი)ხელი მოაწერეს ქვეყნებმა:ინდონეზიამ, მალაიზიამ, ტაილანდმა,სინგაპურმა და ფილიპინებმა.შემდეგ შეუერთდნენ: ვიეტნამი,კამბოჯა, ბრუნეი, ლაოსი, მიანმა.
ოპეკი(ნავთობის ექსპორტიორი ქვეყნების ორგანიზაცია)		1960 წ.		ვენა(ავსტრია)12 ქვეყანა	ეკვადორი, ალჟირი, ლიბია, ვენესუელა, ნიგერია, ანგოლა, ირანი, ერაყი, საუდის არაბეთი, კუვეიტი, კატარი, გაერთიანებული ემირატები.
წითელი ჯვარი და ნახევარმთვარე				ჟენევა
ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი				ლონდონი
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი(გაეროს)				ვაშინგტონი
მსოფლიო ბანკი(გაეროს)				ვაშინგტონი
ეუთო(ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია)				ვენა(ავსტრია)
თანამეგობრობა(მეთაურია გაერთიანებული სამეფოს მონარქი)		1931 წ.		ლონდონი53 ქვეყანა	აერთიანებს იმ სუვერენულ სახელმწიფოებს, რომლებიც წარსულში გაერთიანებული სამეფოს იმპერიაში შედიოდნენ. ძირითადი მიზანია ამ ქვეყნებს შორის პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარება.

მეურნეობა

.

   მეურნეობა იყოფა ორ ნაწილად: მატერიალური და არამატემატერიალური წარმოების დარგებია:(მოცემულია ზემოთ სქემაში) 

მატერიალური წარმოების დარგებია:

1) მრეწველობა    (იგი მოიცავს: მოპოვებით და დამუშავებით დარგებს)

სათბობ-ენერგეტიკული,მანქანათმშენებლობა, მეტალურგია, ქიმიური მრეწველობა, ხე-ტყის მრეწველობა, მსუბუქი მრეწველობა, კვების მრეწველობა

2) სოფლის მეურნეობა (მემცენარეობა და მეცხოველეობა)

3) ტრანსპორტი(სარგინიგზო, საავტომობილო, საავიაციო, საზღვაო, მილსადენი, ელექტრონული, სამდინარო რომელიც არ გვაქვს საქართველოში)

4)კავშირგაბმულობა(ფოსტა, რადიო, ტელევიზია, ინტერნეტი, მობილური, ფიჭური, ტელეგრაფი,)

 5) ვაჭრობა(საშინაო და საგარეო)

6) მშენებლობა(სახლები, ხიდები , გვირაბები და ა.შ)

    არამატერიალური ( არასაწარმოო)დარგებია: 1) განათლება 2) ჯანდაცვა 3) სპორტი 4) ადმინისტრაციული მართვა 5) საშინაო კომუნალური მეურნეობა 6) ტურიზმი

   7) მომსახურეობის სფერო( ბანკები, სასტუმროები, კაზინოები, სალონები და ა.შ.)

რაც უფრო მაღალგანვითარებულია ქვეყანა მით  უფრო კარგათ ავს განვითარებული მომსახურეობის სფერო.

განვითარებული ქვეყნების მეურნეობის სტრუტურაში წამყვანი ადგილი აქვს მომსახურეობის სფეროს, მეორე ადგილზე- ინდუსტრია, მესამეზე- სოფლის მეურნეობა(ზოგჯერ 3 დან 5 პროცენტამდე)

მეურნეობის პირველადი დარგებია:მოპოვებითი,(სოფლის მეურნეობა, წიაღისეული)

მეორადი-დამუშავებითი,ასევე მშენებლობა ,მესამეული დარგები- სქემაშია  ქვემოთ.

განვიხილოთ  თვითოეული დარგი:

 

მრეწველობის დარგები მოიცავს: მოპოვებით და დამუშავებით  მრეწვწლობას. 

მოპოვებითი–ტყის ექსპლუატაცია, სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვება, ენერგიის წარმოება, თევზჭერა.

დამუშავებითი : მანქანათმშენებლობა, ქიმიური მრეწველობა, მსუბუქი მრეწვწლობა, მეტალურგია-  შავი და ფერადი მეტალურგია,კვების მრეწველობა და ა.შ.)

1. სათბობ ენერგეტიკული მრეწველობა, რომელიც შედგება სათბობის მოპოვებისა და ენერგეტიკისგან.

ენერგეტიკა

ენერგეტიკის ტრადიციული დარგებია:

1.ჰიდროელექტროსადგურები- მუშობს წყალზე)

2.თბოელექტროსადგურები( სათბობი- ქვანახშირი,ნავთობი, , ბუნებრიი აირი, ნავთობი, საწვავი ფიქლები,   საყოფაცხოვრებო ნარჩენები)

3.ატომური ელექტროსადგურები(იყენებს ურანს.)

სათბობის მრეწველობა : ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ქვანახშირი, ტორფი,  საყოფაცხოვრებო ნარჩენები, საწვავი ფიქლები.

ლიდერი ქვეყნები: მდინარის წყლის გამოყენებით – ლათინო ამერიკა; ქვანახშირის გამოყენებით – ჩინეთის; ბუნებრივი აირის გამოყენებით – რუსეთი.

 

სამახსოვროები:

ნავთობი – მსოფლიოს ყოველწლიურად 3 მლრდ. ტონა იწარმოება. დაზვერილი მარაგი – 300 მლრდ.ტ (ძირითადი აზიაში). ნავთობი ძირითადი ნედლეულია ქიმიური მრეწველობისთვის, რისგანაც 200-ზე მეტი დასახელების პროდუქცია იქმნება.

ნავთობის მომპოვებელი ქვეყნებია: საუდის არაბეთი, კუვეითი, ირანი, ერაყი, არაბთა გაერთიანებული ემირატები, რუსეთი, ყაზახეთი, აზერბაიჯანი, თურქმენეთი, უზბეკეთი. ასევე ინდონეზია, ჩინეთი, აფრიკიდან – ნიგერია. ლათინო ამერიკიდან – ვენესუელა და მექსიკა. განვითარებული სამყაროდან: აშშ, კანადა, დიდი ბრიტანეთი და ნორვეგია.

ნავთობ პროდუქტებია: ნავთი, ბენზინი, მაზუთი, საპოხი ზეთები.

ქვანახშირი კვლავ რჩება ენერგიის უმთავრეს წყაროდ.
ნახშირი – თბოენერგო ენერგეტიკის და მეტალურგიის ნედლეულია.

შახტური წესით მოიპოვებენ – (აშშ, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, გერმანია).
კარიერული წესით – ჩინეთი, ავსტრალია, კანადა, კოლუმბია, ინდონეზია.
გერმანია – რურის, პოლონეთი – სილეზიის, საფრანგეთი – ჩრდილო ნაწილი, აშშ.
ბუნებრივი აირი – მარაგი 150 ტრლნ. ტ. მოპოვება 3 ტრლნ. მეტრ/კუბს.
მოპოვება:ჩრდ. ზღვის, მექსიკის ყურის, სამხ-აღმოსავლეთ აზიაში.
ძირითადი მარაგი: რუსეთი39%; აშშ, კანადა, თურქმენეთი და სპარსეთის ყურის ქვეყნები- 32%.
ელექტროენეერგეტიკა

• მსოფლიოში მოხმარებული ენერგიის 40% ზე მეტი ელექტრიენერგიაზე მოდის.
• ყველა ქვეყნის ელ-სადგურების საერთო სიმძლავრე 3 მლნ მეგავატია.
• წლიური გამომუშავება 12.5 ტრილიონის კილოვატი/საათია.
• 2.3 თბიელექტროსადგურებზე მოდის, 0.2 ჰიდროელექტროსადგურებზე, მე-3 ადგილზე- ატომური ელ-სადგურები 13%.
• ჰესებით გამომუშავებული ელ-ენერგია ყველაზე იაფია და ეკოლოგიურად სუფთა.
გამოირჩევა : ნორვეგია, ნეპალი, ისლანდია, ტანზანია და შრი-ლანკაში ენერგიის 9/10 ჰიდროელექტროსადგურებზე მოდის/
• ჰიდროელექტროსადგურებს წამყვანი ადგილი უკავია : შვეიცარიაში, კანადაში, ვენესუელაში, ჩილესა და სამხ. ამერიკის არაერთ ქვეყანაში.
• მაქსიმალური გამოყენების მაჩვენებლით გამოირჩევა იაპონია, აშშ, კანადა, ევროპის მრავალი ქვეყანა.
ატომური ელექტრო სადგურები : ენერგიის 2/3 ატომურ სადგურებზე მოდის საფრანგეთში, ლიტვასა და მელგიაში.

დამუშავებითი მრეწველობა:

2. 2. მსუბუქი მრეწველობა: საფეიქრო, ტყავ-ფეხსაცმლის – საგალანტერიო, ქსოვილების წარმოება და (აბრეშუმის, შალის, და ა.შ.)

3.მანქანათმშენებლობა: მსუბუქი და მძიმე მანქანების წარმოება, სასოფლო სამეურნეო ტექნიკის, ტვითმფრინავმშენებლობა, ვაგონმშენებლობა, ძუსტი ხელსაწყოთმშენებლობა(კომპიუტერული, მობილურები და ა.შ.საყოფაცხოვრებო ტექნიკის და ა/შ.)

4.ქიმიური მრეწველობა: საყოფაცხოვრებო ფხვნილები და ნაწარმი, ფარმაცეფტული, პარფიუმერია, სასუქები და ა.შ.

5. კვების მრეწველობა:ხორცპროდუქტების წარმოება, პურ-ფუნთუშეულის, საკონსერვო, მარცვლეულის რძის და ზვის პროდუქტების და ა.შ.
6. შავი და ფერადი მეტალურგიის:

შავი მეტალურგიის წარმოება:იყენებს ქრომს,დარიშხანს ,რკინას.

არსებობს სრული ციკლის მეტალურგიული კომბინატი- რომელიც უშვებს თუჯს, ფოლადს და ნაგლინს, და არასრული ციკლის მეტალურგიული კომბინატი. რომელიც უშვებს მხოლოდ ორს.

ფერადი მეტალურგია:

მსუბუქი ფერადი მეტალების წარმოება, როგორიცააალუმინის ბოქსიტები. მისი წარმოების დროს ითვალისწინებენ იმას ,რომ მისი გადატანა დიდ მანძილზე რენტაბელურია რადგან შედარები დიდი რაოდენობით ფერადი მეტალია ქანსი, მაგრამ იმისთვის ,რომ რენტაბელური(მომგებიანი )იყოს წარმოება საჭიროა დიდი რაოდენობით წყალი და ელეწტროენერგია,  სასურველია იაფი.

მძიმე ფერადი      ლითონების  შხვევაში(სპილენძი, ტყვია-თუთია,ნიკელი, კალა) ლითონის შემცველობა მცირეა ამიტომ ჯობს ადგილზევე იქნეს გადამუშავებული, წინააღმდეგ შემთხვევასი მისი მიღება არარენტაბელური იქნება.

7. ხე-ტყის და საშენ მასალათა მრეწველობა:ავეჯის,ქაღალდის,წებოს და 20000 ზე მეტი დასახელების ნაწარმის მიღება.

საშენ მასალათა    მრეწველობა: იყენებს ქვიშაქვას, ტუფს,მარმარილოს,გრანიტს, ბაზალტს, მერგელს, გადაამუშავებს   და იღებს        ცემენტს,საამშენბლო კონსტრუქციებს, კერამიკულ ნაწარმს        აგურს    და ა.შ.

 

 

სოფლის მეურნეობა სოფლის მეურნეობა არის მატერიალური წარმოების დარგი, რომლის დანიშნულებაა მოსახლეობის მომარაგება კვების პროდუქტებით და ნედლეულით. იგი  აწვდის ნედლეულს მრეწველობის სხვა და სხვა დარგებს.(მაგალითად: ტყავ –ფეხსაცმლის , საგალანტერიო და სხვა)

 

სოფლის მეურნეობა იყოფა დარგებად:მეცხოველეობა და მემცენარეობა.

მეცხოველეობა-მსხვილფეხა და წვრილფეხა რქოსანი საქონელი, მეფრინველეობა, მებოცვრეობა  მეფუტკრეობა,მეაბრეშუმეობა.

მემცენარეობა: ერთწლიანი, მრავალწლიანი და ტექნიკური კულტურები(თამბაქო, მზესუმზირა, შაქრის ჭარხალდა შქრის ლერწამი, ბამბა  და სხვ.).      

 კავშირგაბმულობა:      (ფოსტა, რადიო, ტელევიზია, ინტერნეტი, მობილური, ფიჭური, ტელეგრაფი, ფაქსი)                             

                           ტრანსპორტის გეოგრაფია

ტრანსპორტი მატერიალური წარმოების დარგი,  რომელიც დაკავშირებულია მგზავრების გადაყვანასთან და ტვირთის გადატანასთან.

     ტვირთბრუნვა არის ტვირთის გადატანა გარკვეულ დროში გარკვეულ მანძილზე და იზომება ტონა კილომეტრებით. კონკრეტული ობიექტების შემთხვევაში, როგორიცაა აეროპორტები ნავსადგურები,სარკინიგზო სადგურები , გამოითვლება  წლის განმავლობაში მიღებული და გაგზავნილი ტვირთების ჯამით. (იზომება ტონებში).

ტერმინები:

მგზავრბრუნვა არის გადაყვანილი მგზავრების რაოდენობა გარკვეულ დროში, გარკვეულ მანძილზე იზომება მგზავრთ / კილომეტრებით. კონკრეტული ობიექტების შემთხვევაში, როგორიცაა აეროპორტები ნავსადგურები,სარკინიგზო სადგურები , გამოითვლება  წლის განმავლობაში მიღებული და გაგზავნილი  მგზავრების რაოდენობის  ჯამით.    

ტრანზიტი არის ტვირთის ანუ მგზავრის გატანა ერთი პუნქტიდან მეორეში, მესამეს გავლით. მაგისტრალი – მთავარი სატრანსპორტო გზა .   

 

  სატრანსპორტო კვანძი არის სატრანსპორტო გზების გადაკვეთაზე მდებარე პუნქტი რომელშიც თავს იყრის რამდენიმე სახის ტრანსპორტი და ხდება მათ შორის ტვირთის გაცვლა.   

სამახსოვროები:

საქართველოში:   პირველი სარკინიგზო მაგისტრალი შეიქმნა 1872 წელს, ფოთი – ზესტაფონის დამაკავშირებელ ხაზზე. ამჟამად საქართველოში რკინიგზის სიგრძე 1600 კმ-ია.       ვიწრო ლიანდაგიანი რკინიგზა გვაქვს ბორჯომ – ბაკურიანში. საავტომობილო გზების სიგრზე არის 22 ათასი კმ. საზღვაო ტრანსპორტის ინტენსიური განვითარება დაიწყო 1967 წელს.    სამახსოვროები    პირველად რადიო შეიქმნა 1925 წელს. შავ-თეთრი ტელევიზია – 1957 წელს. ფერადი ტელევიზია კი – 1968 წელს. რეკრეაციული მკურნალობა იგივეა რაც საკურარტო მეურნეობა და ტურიზმი. კურორტი არის ტერიტორია სადაცა არის ხელსაყრელი პირობები დასვენებისა და მკურნალობისთვის.

 ვაჭრობა

ექსპორტი – საქონლის გატანა საზღვარგარეთ  რეალიზაციისთვის. იმპორტი – საზღვარგარეთიდან გასაყიდად შემოტანა.

ვაჭრობის სალდო= ექსპორტ- იმპორტი .    სალდო დადებითია თუ ექსპორტი მეტია იმპორტზე.

სავაჭრო ბალანსი= ექსპორტ – იმპორტი;

საქონელბრუნვა= ექსპორტს+ იმპორტი;

ქვეყნები და დედაქალაქები

ევროპა

ევროპის რეგიონები:

ცენტრ. ევროპა
პოლონეთი___ვარშავა
ჩეხეთი___პრაღა
სლოვაკეთი___ბრატისლავა
უნგრეთი___ბუდაპეშტი
გერმანია___ბერლინი
ავსტრია___ვენა
შვეიცარია___ბერნი

ლიხტენშტეინი-ვადუცი

ჩრ.ევროპა
ნორვეგია___ოსლო
ფინეთი___ჰელსინგი
შვედეთი___სტოკჰოლმი
დანია___კოპერჰაგენი
ისლანდია___რეიკიავიკი

ბალტიის პირეთი

ლატვია-რიგა

ლიტვა ვილნიუსი

ესტონეთი ტალინი
დასავლეთ ევროპა

ბენილუქსის ქვეყნები
ბელგია___ბრიუსელი
ნიდერლანდები___ამსტერდამი
ლუქსემბურგი___ლუქსემბურგი

საფრანგეთი- პარიზი

ირლანდია-დუბლინი

დიდი ბრიტანეთის  და ჩრდ. ირლანდიის გაერთიანებული სამეფო
ინგლისი___ლონდონი
უელსი___კარდიფი
შოტლანდია___ედინბურგი
ჩრ.ირლანდია___ბელფასტი

ბალკანეთის ქვეყნები
ალბანეთი___ტირანა
საბერძნეთი___ათენი
რუმინეთი___ბუქარესტი
სლოვენია___ლუბლიანა
ხორვატია___ზაგრები
მაკედონია___სკოპიე
ბოსნია-ჰერცოგოვინა___სარაევო

კოსოვო- პროშტინა

სერბეთი-ბელგრადი

მონტენეგრო- პოდგორიკა

ჯუჯა ქვეყნები
ვატიკანი___ვატიკანი
სან-მარინო___სან-მარინო
ლუქსემბურგი___ლუქსემბურგი
მონაკო___მონაკო
ანდორა___ანდორა
მალტა___ლავალეტა
ლიხტენშტეინი___ვადუცი

ყოფილი სსრკ_ის ქვეყნები(წითელი ფერით)

უკრაინა___კიევი
ბელორუსი___მინსკი
მოლდოვა___კიშინიოვი
ბალტიისპირეთი
ლიტვა___ვილნიუსი
ლატვია___რიგა
ესტონეთი___ტალინი
სამხრეთ კავკასია
საქართველო___თბილისი
სომხეთი___ერევანი
აზერბაიჯანი___ბაქო
რუსეთი___მოსკოვი

სამხ.ევროპა
იტალია___რომი
ესპანეთი___მადრიდი
პორტუგალია___ლისაბონი

ჯუჯა ქვეყნები—-ლუქსემბურგი-ლუქსემბურგი,         მალტა-ლა ვალეტა,        სან-მარინო- სან-მარინო,            ვატიკანი-ვატიკანი.

 

 

აზია

   რუსეთის აზიური ნაწილი___მოსკოვი

აღმ.აზია

იაპონია___ტოკიო
ჩინეთი___პეკინი
მონღოლეთი___ულან-ბატორი
ჩრ.კორეა___ფხენიანი
სამხ.კორეა___სეული
ტაივანი___ტაიბეი

სამხ.აზია
ინდოეთი___დელი
პაკისტანი___ისლამაბადი
ნეპალი___კატმანდუ
მალდივი___მალე
ბუტანი___თხიმფხუ
ბანგლადეში___დაკა
შრი-ლანკა___კოლომბო

სამხ-აღ.აზია
ვიეტნამი___ჰანოი
ლაოსი___ვიენტიანი
კამბოჯა___პნომპენი
ტაილანდი___ბანგკოკი
მიანმა___იანგონი
სინგაპური___სინგაპური
მალაიზია___კოალა-ლუმპური
ფილიპინები___მანილა
ბრუნეი___ბანდარ-სერი-ბაჰავანი
ინდონეზია___ჯაკარტა

სამხ-დას.აზია (ახლო აღმოსავლეთი)
ავღანეთი___ქაბული
ირანი___თეირანი
თურქეთი___ანკარა
კვიპროსი___ნიქოზია
სირია___დამასკო
ლიბანი___ბეირუთი
იორდანია___ამანი
იზრაელი___იერუსალიმი (თელ-ავივი)
ერაყი___ბაღდადი
საუდის არაბეთი___ერ-რიადი
არაბთა გაერთიანებული ემირატები___აბუ-დაბი
კატარი___დოჰა
კუვეიტი___ელ-კუვეიტი
ომანი___მასკატი
ბაჰრეინი___მანამა
იემენი___სანა

ცენტრ.აზია (ყოფილი სსრკ-ის ქვეყნები)
ყაზახეთი___ასტანა

შუა აზია
უზბეკეთი___ტაშკენტი
ყირგიზეთი___ბიშკეკი
თურქმენეთი___აშხაბადი
ტაჯიკეთი___დუშამბე

სამხ.ამერიკა

ბრაზილია___ბრაზილია
არგენტინა___ბუენოს-აირესი
ჩილე___სანტიაგო
პერუ___ლიმა
პარაგვაი___ასუნსიონი
ურუგვაი___მონტე-ვიდეო
ეკვადორი___კიტო
კოლუმბია___ბოგოტა
ვენესუელა___კარაკასი
გაიანა___ჯორჯთაუნი
გვიანა___კაიენა

ჩრ.ამერიკა
გვატემალა___გვატემალა
ბელიზი___ბელ-მოპანი
ჰონდურასი___ტეგუსი-გალა
ნიკარაგუა___მანაგუა
კოსტა-რიკა___სან-ხოსე
პანამა___პანამა
კუბა___ჰავანა
იამაიკა___კინგსტონი
ჰაიტი___პორტ-ო-პრენსი
დომინიკელთა რესპ.___სანტო-დომინგო
პუერტო-რიკო___სან-ხუანი
ანტიგუა და ბარბუდა___სენტ-ჯონზი
ბაჰამის კუნძულები___ნასაუ
ბარბადოსი___ბრიჯთაუნი
დომინიკა___რობიო
სალვადორი___სან-სალვადორი
გრენადა___სენტ-ჯონჯეზი
გვატემალა___გვატემალა
სენტ-კიტსი და ნევისი___ბასტერი
სენტ-ლუსია___კასტრი
სენტ-ვინსეტი და გრენადინები___კინგსთაუნი
ტრინიდადი და ტობაგო___პორტ-ოვ-სპეინი
მექსიკა___მეხიკო
ა.შ.შ.___ვაშინგტონი
კანადა___ოტავა
გრენლანდია___ნუუკი

აფრიკა

მაღრიბის რეგიონი

მაღრიბის რეგიონი:

ლიბია-ტრიპოლი

ალჟირი___ალჟირი

ტუნისი-ტუნისი

მაროკო-რაბათი

მავრიტანია- ნუაკშოტი

აფრიკის სხვა ქვეყნებ:
ანგოლა___ლუანდა
ბენინი___პორტო-ნოვო
ბოსტვანა___გაბორონე
ბურკინა-ფასო___უაგადუგუ
ბურუნდი___ბუჟუმბურა
კამერუნი___იაუნდე
კაპე-ვერდე___პრაია
ცენტრ.აფრიკის რესპუბლიკა___ბანგი
ჩადი___ნჯამენა
კომორის კუნძულები___მორონი
კონგო___ბრაზავილი
კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა___კინშასა
ჯიბუტის რესპუბლიკა___ჯიბუტი
ეგვიპტე___კაირო
ეკვატორული გვინეა___მალაბო
ერიტრეა___ასმარა
ეთიოპია___ადის-აბება
გაბონი___ლიბრევილი
გამბია___ბანჯული
განა___აკრა
გვინეა___კონაკრი
გვინეა-ბისაუ___ბისაუ
კოტ-დ’ივუარი___იამასუკრო,აბიჯანი
კენია___ნაირობი
ლესოთო___მასერუ
ლიბერია___მონროვია
ლიბია___ტრიპოლი
მადაგასკარი___ანტანანარივუ
მალავი___ლილონგვე
მალი___ბამაკო
მავრიტანია___ნუაქშოტი
მავრიკი___პორტ-ლუისი
მაროკო___რაბატი
მოზამბიკი___მაპუტუ
ნამიბია___ვინდჰუკი
ნიგერი___ნიამეი
ნიგერია___აბუჯა
რუანდა___კიგალი
სან-ტომე და პრინსიპი___სან-ტომე
სენეგალი___დაკარი
სეიშელის კუნძულები___ვიქტორია
სიერა-ლეონე___ფრითაუნი
სომალი___მოგადიშუ
სამხ.აფრიკის რესპუბლიკა___პრეტორია
სუდანი___ხართუმი
სვაზილენდი___მბაბანე,ლობამბა
ტარზანია___დარ-ეს-სალამი
ტოგო___ლომე
ტუნისი___ტუნისი
უგანდა___კამპალა
ზამბია___ლუსაკა
ზიმბაბვე___ჰარარე

ავსტრალია და ოკეანეთი
ავსტრალია___კანბერა
ფიჯი___სუვა
კირიბატი___სამხრეთი ტარავა
მარშალის კუნძულები___მაჯურო
მიკრონეზია___პალიკირი
ნაურუ___იარენი
ახალი ზელანდია___ველინგტონი
პალაუ___კორორი
პაპუა (ახალი გვინეა)___პორტ-მორსბი
სამოა___აპია
სოლომონის კუნძულები___ჰონიარა
ტონგა___ნუკუალოფა
ტუვალუ___ფუნაფუტი
ვანუატუ___პორტ-ვილა

კლიმატური სარტყლები/ბუნებრივი ზონები:

იხილეთ დოკუმენტური ფილმი  :   //www.youtube.com/watch?v=F7Na711Kmks

 

 

გეოგრაფიული თამაში-თავსატეხის სანახავად გადადით პოსტზე: “საატესტატო და სააბიტურო რესურსები და თამაშები”(ნახეთ  თამაში -კლიმატური სარტყლები და ბუნებრივი ზონები)

კლიმატური სარტყლები/ბუნებრივი ზონები:

არქტიკული და ანტარქტიკული;

ბუნ/ზონა–არქტიკული უდაბნოების ზონა

არქტიკული და ანტარქტიკული ბუნ ზონა

2.სუბარქტიკული სარტყელი;

ბ/ზ– ტუნდრა და ტყეტუნდრა;

3. ზომიერი სარტყლის ბუნებრივი ზონები:
––ტაიგა, შერეული , ფართოფოთლოვანი ტყეები, ტყესტეპი, სტეპი ,ნახევარუდაბნოები,უდაბნოები, სიმაღლებრივი სარტყლები, ცვალებადტენიანი ტყეები;

ტუნდრა 

ტუნდრა
ტაიგა

წიწვოვანი დაშერეული ტყეები

ფართოფოთლოვანი ტყეები

წიწვოვანი და შერეული ტყეები

ბ/ზ– სავანები და ნათელი ტყეები,

უდაბნო

სურათზე -ფართოფოთლოვანი ტყეები

4. სუბტროპიკული;

ხეშეშფოთლოვანი ხმელთაშუაზღვისპირული ბ/ზ, ცვალებადტეიანი(მუსონური) ტყეები, ფართოფოტლოვანი და წიწვოვანი მარადმწვანე ტყეები, ნახ.უდაბნოები უდაბნოები;

სიმაღლებრივი სარტყელი

ეკვატორული ტყეები(აზიაში-ეწ.ჯუნგლები,სამხ.ამერიკაში-სელვასი)

5. ტროპიკული, სუბეკვატორული

სუბტროპიკულისარტყელი- ხმელთაშუა ზღვის ხეშეშფოთლოვანი ბუნ.ზონა

ტენიანი ეკვატორული და სუბეკვატორული ტყეები

6. ეკვატორული სარტყელი;

ბ/ზ –ტენიანი ეკვატორული ტყეები;

სიმაღლებრივი სარტყლები

შენიშვნა:

*სიმაღლებრივი სარტყლების( ანუ მთების   ვერტიკალური ზონალობა..) ბუნებრივი ზონა შეიძლება იყოს ყველა კლიმატურ სარტყელში;

* ყველაზე დიდი ბუნ./ზონა არის ტაიგა, ყველაზე პატარა– ეკვატორული ტყეების ზონა;

* სტეპების ბ/ზონას უწოდებენ ” პურის ბეღელს”;

* სტეპებს ჩრდ.ამერიკაში ეძახიან პრერიებს”,  სამხ.ამერიკაში–”პამპასებს”

* ეკვატორულ ტყეებს აზიაში ეძახიან “ჯუნგლებს”, სამხ.ამერიკაში–”სელვასს”, საქართველოშიც გვაქვს მსგავსი ტიპის მრავალიარუსიანი ტყეები– კოლხეთის დაბლობზე, მათ კოლხური”ჰემიჰილეები” ეწოდება.

*ბუნებრივი ზონები განლაგებული არიან განედურადაც( ევრეზია, აფრიკა) და მერიდიანულადაც (ჩრდ. ამერიკა).

მოისმინეთ ვიდეოგაკვეთილი   – პედაგოგი ფატი ბიბილეიშვილი

 

 

 

 

ავსტრალიის და ევრაზიის ნომენკლატურა

აზიის სურათები(

ავსტრალია                                                                                         

მთები:

მთები მთიანეთები:

დიდი წყალგამყოფი ქედი,ჰამერლის მთები,მასგრეივის მთები, ავსტრალიის ალპები, ბარკლის პლატო.

დაბლობები:ნალარბოლის ვაკე, ცენტრალური ავსტრალიის დაბლობი, დიდი არტეზიული აუზი.

ცენტრალური ავსტრალიის უდაბნოები:
სიმფსონი, გიფსონის.
დიდი ქვიშიანი უდაბნო
ვიქტორიის დიდი უდაბნო                                                                                                                              
სრუტეები:
ტორესი
ბასი
ვულკანები:
მაუნალუა
მურაპეხუ
ყურეები:
დიდი ავსტრალიის
კარპენტარიის
მდინარე:
მურეი – დარლინგით, მდ.ფიცროი,მდ ვიქტორია.
ტბა:
ეირი, მაკაი, ტორესის ტბა.

.

ევრაზია:                                                                                                                                         

ანდალუზიის, კასტილიის, კანტაბრიის, იბერიის, სიერა- ნევადის, პირენეს —- პირებეს ნახევარკუნძულზე.
ალპები
კარპატები
ბალკანეთის (სტარაპლანინა)
მცირე აზიის მთები.  პონტოს – (შავი ზრვის სამხრ). ელბრუსის -( კასპიის ზღვის სამხრეთით).

ტავრის.
სკანდინავიის
ურალის
ზაგროსის
ირანის მთიანეთი
ქოფეთ-დაღი
პამირის
ტიან-შანი
კუნ-ლუნი
ჰიმალაი
აღმოსავლეთ და დასავლეთ საიანეიბი.

ალთაი
დიდი და მცირე ხინგანები
ჩერსკის ქედი
ვერხოიანსკის ქედი
სტანოვოს ქედი
სიხოტე – ალინის

დეკანის ზეგანი, დასავლეთ, და აღმოსავლეთ გატები-ინდოეთში.
დაბლობები:
შუა ევროპის
ბალტიისპირა
აღმ. ევროპის ვაკე
შუა რუსეთის მაღლობი
დნებისპირა დაბლობი
ვოლგისპირა დაბლობი
დას. ციმბირის
შუა ციმბირის ზეგანი
კასპიისპირა დაბლობი
თურანის დაბლობი
მესოპოტამიის დაბლობი
ინდ – განგის ვაკე
ჩინეთის დიდი ვაკე

მესინის, ლომბარდიის-იტალიაში.     კოლხეთის,ლენქორანის.
უდაბნოები:
ყიზილყუმის და ყარაყუმის
თაკლა – მაკანის
გობის უდაბნოები
რუბ-ელ-ხალი
ნეფუდის დიდი უდაბნო
თარის უდაბნო -ინდოეთში

ნეგევი- ისრაელში, ალაშანი- ჩინეთი რუსეთი.   რეგისტანი-ირანი
ვულკანები:
ეტნა
ვეზუვი
სტრომბოლი-ლიპარის კ.
ჰეკლა- ისლანდია.
ფუძიამა- ჰონსიუ.
კრაკატაუ-იავა.
კლუჩავსკაია სოპკა-კამჩატკის ნ.კ.
აჩინსკაია სოპკა-კამჩატკის ნ.კ.
კამსამოლსკაია სოპკა-კამჩატკის ნ.კ.
ხმელთაშუა ზღვა:(5 ზღვა)
ლიგურიის
ეგეოსის
ადრეტიკის
იონიის ზღვა
ტირენეს ზღვა
მდინარეები:

გერმანია- დუნაი(სათავე შვარცვალდებში), მაინი ,რაინი,ელბა,ოდერი, ემსი;

საფრანგეთი-  რეინი,რონა, სენა, სონა,საონი,ლუარა, გარონა.ტბები-ჟებევის,ბურჯე და სხვ.

ესპანეთი-ტახო(ტეჟო). დუერო, გვადაკვიკვირი.

იტალია-პო.ადიჯე, რენო, ტიბრი. ტბა- გარდა.
დუნაი, დონი, დნესტრი, დნეპრი( ჩაედინებიან შავ ზღვაში).

ვოლგა, ურალი, ემბა, მტკვარი, არაქსი, თერგი-( ჩაედინ- კასპიის ზღვაში)

პეჩორა,ელბა(ჩეხეთი, გერმანია),       ვისლა -პოლონეთი.
რუსეთი-ობი (ირტიშით),  ენისეი (ტუნგუსკით, ანგარით- ),  ლენა(ვიტიმით)

ამური-ჩინეთი,რუსეთი.                       ხუანხე და იანძი–ჩინეთი.             მეკონგი ,სალუინი, ირავადი( ჩინეთი, მიანმა),

ბრაჰმაპუტრა,  ინდი და განგი,          სირდარია და ამუდარია,     ტიგროსი და ევფრატი- მათი შეერთების შემდეგ ჰქვია შატ-ელ- არაბია.

ევრაზიის ტბები

ჟენევის- საფრანგეთი, შვეიცარია.

ბოდენის- გერმანია, შვეიცარია.                    ბალატონის- უნგრეთი.

ლადოგის, ონეგის, ჩუდის, ილმენის-რუსეთი.

ვეტერნი და ვენერნი- შვედეთი.

კასპიის-(რუსეთი,ირანი, აზერბაიჯანი,თურქმენეთი, ყაზახეთი),

არალის ზღვა-რომელიც ეკოკატასტროფას განიცდის.) ისიკ-ყული-ყირგიზეთი., ბალხაშის(ნახევარ მტკნარია მდინარე ილის გამო, ნახევარი მარილიანი.),

ლობნორი, კუკუნორი-ჩინეთი., ხანკა(რუს, ჩინეთი), მკვდარი ზღვა- ისრაელი.

ვანი, თუზი-(თურქეთში), სევანი- (სომხეთში)., ურმიის-ირანი, ტაიმირი-(რუს).

ბაიკალის ტბა- (ყველაზე ღრმა მასოფლიოში. მასში ჩაედინება დაახლოებით 360 მდინარე, გამოედინება ერთი -ანგარა)

 

აფრიკის ნომენკლატურა

მთები:   ატლასის, დრაკონის ,კაპის

მთიანეთები:აჰაგარის,ტიბესტის,ეთიოპიის ანუ აბისინიის,აღმოსავლეთ აფრიკის,დარფურის პლატო.

უმაღლესი წერტილი-მწვერვალი კილიმანჯარო.

უდაბლესი წერტილი-ასალის ტბის სანაპირო (სახელმწიფო- ჯიბუტი).

დაბლობები—სენეგალის ,გვინეის,ხმელთაშუა ზღვის.

უდაბნოები:საჰარა,ლიბია,ნუბია,ნამიბი, კალაჰარი, კარუ.

მდინარეები: ნილოსი(სათავე-კაგერა, შენაკადები- ცისფერი, თეთრი ნილოსი)

სენეგალი, შარი,კონგო(ლუალაბა-სათავე, შენაკადები-უბანგით,კასაით, მდ.ზამბეზი,ოკავანგო,ლიმპოპო, ორანჟი.

ტბები:ჩადი,რუდოლფო,ვიქტორია, ტანგანიკა,ნიასა,ტანა,ნასერი,კივუ.

ჩანჩქერები:მდ.კონგოზე-.სტენლი და ლივინგსტონის.ვიქტორია,გონე(ზამბეზზე),ტუგელა(სარი)

ყურეები:სიდრის,გაბესის-ხმელთაშუა ზღვაში.ადენის,გვინეის,(ბენინის,ბიაფრის– გვინეის ყურეში),

 

 

ჩრდილოეთ ამერიკის ნომენკლატურა

ჩრდ. ამერიკა

კუნძულები

გრელანდია , კანადის არქტიკული არქიპელაგი , ბაფინის მიწა.
ლაბრადორის ნახ,კ. ნიუფაუნდლენდი,
ბერმუდის და ბაჰამის კ.ები

დიდი ანტილიის კუნძულები:კუბა,ჰაიტი,იამაიკა,პუერტორიკო.

მცირე ანტილიის კუნძულები:ბარბუდა,გავადელუპე,დომინიკა,მარტინიკა,გრენადა.

ფდლორიდის , იუკატანის, კალიფორნიის და ალასკის ნ.კ ები .
დედოფალ შარლოტას, ვანკუვერის, კადიაკის, ალეუტის კ.ები

მთები და მთიანეთები:

კორდილიერები( კლდოვანი, კასკადოვანი, სანაპიროს, სიერა–ნევადა ), აპალაჩის მთები, მექსიკის მთიანეთი.

დაბლობები:

ჰუდზონისპირა,მექსიკისპირა,მისისიპის,დიდი ვაკეები, ცენტრალური ვაკეები;

მდინარეები:

იუკონი,მაკენზი,ნელსონი–სასკაჩევანით,წმინდა ლავრენტი,მისისიპი( მისურით, არკანზასით, იჰაიოთი).კოლუმბია,კოლორადო, რიო–გრანდე( საზღვარი ლათინო ამერიკასა და ანგლოამერიკას შორის)

ტბები:

დიდი დათვის, მონების დიდი ტბა, ათაბასკა,ვინაპეგი,

ე.წ.––ამრიკის ხმელთაშუაზღვისპირეთი–––ზემო, ერის, ონტარიოს,მიჩიგანის და ჰურონის ტბები.

დიდი მლაშე ტბა და ნიკარაგუა.

სრუტეები:

ჰუდზონის, დევისის,წმინდა ლავრენტის, ფლორიდის, იუკატანის, პანამის არხი, ბერინგის სრუტე.

ყურეები:

ჰუდზონის ,დევისის, ფანდის, წმ.ლავრენტის,კალიფორნიის, ალიასკის.

ზღვები:

ბოფორტის, ბაფინის, გრენლანდიის, სარგასოს, კარიბის, ჩუკოტკის.

მწვერვალები: (მაკ-კინლი)—დენალი,მიტჩელი,ლოგანი

ჩანჩქერები;ნიაგარა(ერისა და ონტარიოს ტბებს შორის) იოსემიტის(კალიფორნია)

ჩრდილო ამერიკის ენები

კონტინენტების რეკორდული მაჩვენებლები, კავკასიის და ბალკანეთის რეგიონები

 

კუნძულები და ნახევარკუნძულები

აფრიკა

კუნძულები

სოკოტრა, სეიშელი, მასკარენი, ამირანტი
კომორი , ზანზიბარი, მადაგასკარი
წმინდა ელენეს, ამაღლების ,მწვანე კონცხის,კაბო-ვერდე ,აზორის
კანარის , მადეირა

ნახევარკუნძული სომალი

აზია

ნახევარკუნძულები:

სინის ,არაბეთის, ინდოსტანის, ინდოჩინეთის, მალაკის , კორეის, კამჩატკის და ჩუკოიტკის.

კუნძულები

შრი-ლანკა(ცეილონი), მალდივის, ლაკადივი, ანდამანის, ნიკობარის.

დიდი ზონდის კუნძულები: მათ შორის:სუმატრა, იავა. კალიმანტანი( ბორნეო), სულავესი.

მცირე ზონდის : ტიმორი , ფლორესი, სუმბავა, სუმა

ფილიპინები(ლუსონი, მინდანაო) , ტაივანი, ხაინანი, მარიანი.

იაპონიის კუნძულები: ჰოკაიდო,ჰონსიუ , სიკოკუ, კიუსიუ, რიუკიუ.

სახალინი, კურილიის .კომანდორის .

ჩრდ.მიწა ახალი ციმბირის, ვრანგელი

ევროპა

კუნძულები
ბალეარი, სიცილია სარდინია, კორსიკა, მალტა, კრეტა, კვიპროსი,(აზია) როდოსი.

დიდი ბრიტანეთი, ირლანდია , ისლანდია,ზელანდია.

შპიცბერგენი, ფრანც-იოსების მიწა ახალი მიწა , კოლგუევი.(აზია-ჩრდილოეთის მიწა ,ახალი ციმბირის და კ.ვრანგელი)

ნ.კ. სკანდინავიის , კოლის, კანინის,(იამალის , გიდანის ,ტაიმირის- აზია)

პირენეს, აპენინის,ბალკანეთის , მცირე აზიის ,ყირიმის ,ქერჩის, ტამანის და აფშერონის-ნ.კ-ები.

ჩრდ. ამერიკა

კუნძულები

გრელანდია , კანადის არქტიკული არქიპელაგი , ბაფინის მიწა.
ლაბრადორის ნახ,კ. ნიუფაუნდლენდი,
ბერმუდის და ბაჰამის კ.ები

დიდი ანტილიის კუნძულები:კუბა,ჰაიტი,იამაიკა,პუერტორიკო.

მცირე ანტილიის კუნძულები:ბარბუდა,გავადელუპე,დომინიკა,მარტინიკა,გრენადა.

ფდლორიდის , იუკატანის კალიფორნიის და ალასკის ნ.კ ები .
დედოფალ შარლოტას, ვანკუვერის, კადიაკის, ალეუტის კ.ები