*********სააბიტურო გამოცდების დამხმარე მასალა

                     

                           საქართველოს გეოგრაფია

 

საქართველოს დროშა

საქართველოს გერბი

საქართველოს ჰიმნი

დამხმარე მასალაში მოცემული ინფორმაცია გადმოცემულია ძალიან მარტივი,  ბავშვებისთვის ადვილად გასაგები ენით.

საქართველოსფიზიკური   რუკა

საქართველოს გეოპოლიტიკური მდებარეობა გეოპოლიტიკური მდებარეობა  სხვა მნიშვნელოვან ფაქტორებთან ერთად გულისხმობს მეზობელ ქვეყნებში არსებულ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ მდგომარეობას  და მოცემული ქვეყნის  მომგებიან (ან არამომგებიან) პოზიციას მათ მიმართ …

საქათველოს მომგებიანი პოლიტიკურ გეოგრაფიული მდებარეობა: 1.მდებარეობს ევროპა- აზიის გზაგასაყარზე.     2. აქვს გასასვლელი შავი ზღვით მსოფლიო ოკეანეში.3. აქვს ოროგრაფიული საზღვარი(კავკასიონი, მცირე კავკასიონი) და ჰიდროგრაფიული საძღვარი(შავი ზღვა, მდ. ალაზანი) სხვა ქვეყნებთან.   4.მესამე არგუმენტი ორმაგად მომგებიანია რადგან საზღვარი კავკასიონთან არის ამავე დროს საზღვარი არაერთმორწმუნე და სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის მოსახლეობასთან.   5.საქართველოს ესაზღვრება ნატოს წევრი ქვეყანა-თურქეთი.6.ტერიტორია კომპაქტურად არის განფენილი.7.მდებარეობს გზაჯვარედინზე-ევროპა-აზიის და ჩრდ.-სამხრ-ის მიმართულებით. 8.საქართველოს მდებარეობა კლიმატური პირობების  თველსაზრისით მომგებიანია რადგანაც  იგი  მდებარეობს სუბტროპიკულ კლიმატურ სარტყელში . ეს სარტყელი კი საუკეთესოა ადამიანის საცხოვრებელად. (ამინდი ,ბუნება, ბიომრავალფეროვნება, და სხვ).  9.იმის გამო, რომ საქართველო წარმოადგენს ევროპისა და აზიის დამაკავშირებელ რგოლს და ქრისტიანული და ისლამური ცივილიზაციის საზღვარს, იგი ყოველთვის შედიოდა მსოფლიოს  წამყვანი სახელმწიფოების გეოპოლიტიკურ  ინტერესებში(თუმცა, ეს ინტერესი ზოგჯერ წამგებიანიც იყო) . 10. ამავე მიზეზით, საქართველოს ეროვნული, ისედაც   მრავალფეროვანი კულტურა , გამდიდრებულია   დასავლეთისა და  აღმოსავლეთის კულტურის ელემენტებით.

საქართველოს ესაზღვრება ოთხი ქვეყანა. ჩრდილოეთით – რუსეთი ( ყველაზე გრძელი საზღვარი ) აღმოსავლეთით და სამხრეთ-აღმოსავლეთით – აზერბაიჯანი. სამხრეთ-დასავლეთით – თურქეთი. თურქეთი ნატოს წევრი ქვეყანაა, ხოლო დანარჩენი დსთ-ს წევრები ანუ ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნები.

საქართველოს ფიზ-გეოგრაფიული მდებარეობა საქართველო გეოგრაფიულად მდებარეობს ევრაზიის კონტინენტზე, ევროპასა და აზიას შორის მოქცეულ იმ უძველეს სატრანსპორტო მაგისტრალზე რომელსაც “კავკასიის ყელს” უწოდებენ. ფიზ. გეოგრაფიულად მდებარეობს ალპურ –ჰიმალაური დანაოჭების ქვეყანათა ცენტრში. დიდი და მცირე კავკასიონის სახით წარმოდგენილია ალპურ–ჰიმალაური დანაოჭების შიდა და გარე ზოლი. საქართველო მდებარეობს ჩრდ. განედის   41.03 და 43,35   და აღმ. გრძედის 40, 04–46 ,44 

( მითითითებულია  გრადუსები და მინუტები)  შორის.  იგი მერიდიანის გასწვრივ გადაჭიმულია 275 კმ-ზე. პარალელის გასწვრივ 560 კმ.ზე. გეოგრაფიული ცენტრი –სურამის გადასასვლელთან, ხარაგაულის რაიონი, სოფელი ხევა . ფართობი 69700 კმ2. სანაპირო ხაზის სიგრძე 1970კმ.მათ შორის სახმელეთო– 1660, საზღვაო –310კმ. პირდაპირი მანძილი თბილისიდან შავ ზღვამდე 260 კმ.   აღმოსავლეთ  საზღვრამდე–110 კმ. ჩრდილო საზღვრამდე 110კმ. სამხრეთ საზღვრამდე –55 კმ. 

 

უშუალოდ მოსაზღვრე ქვეყნები 1) რუსეთის ფედერაცია ––898 კმ.(რუსეთის მხრიდან საქართველოს ესაზღვრება – კრასნოდარის მხარე, ყარაჩაი–ჩერქეზეთი, ყაბარდო– ბალყარეთი , ჩრდ.ოსეთი , ინგუშეთი, ჩეჩნეთი და დაღესტანი.) 2) აზერბაიჯანი (აღმოსავლეთით და სამხ/აღმოსავლეთით  428 კმ) 3), სომხეთი ( სამხრეთით–210კმ.)  4) თურქეთი( სამხრეთით– 266 კმ– ზე)

.მოსახლეობის მიხედვით საქართველო 117 ე ადგილზეა მსოფლიოში, ხოლო ევროპაში ფართობის და მოსახლეობის  მიხედვით 25–ე ადგილზე.

 

უშუალოდ არამოსაზღვრე–მეზობელი ქვეყნები :უკრაინა, რუმინეთი, ბულგარეთი სირია, ერაყი, ირანი, თურქმენეთი, უზბეკეთი და ყაზახეთი.

 

უშუალოდ არამოსაზღვრე–მეზობელი ქვეყნების რუკა

საქართველოში მცხოვრები  მოსახლეობა მიეკუთვნება  ოთხ ენობრივ ოჯახს : 1. იბერიელ-კავკასიური – (ქართველები , აფხაზები , ჩეჩნები , ინგუშები , ყაბარდოელები , ჩერქეზები ) 2. ინდო – ევროპული – ა) სლავური (რუსები და უკრაინელები) ბ) სომხური (სომხები) გ) ირანული (სპარსელები, ქურთები , ოსები) 3. ალთაური – (ყველა თურქულ ენაზე მოსაუბრე ხალხი) თურქეთი, აზერბაიჯანელები , ყარაჩაელები , ბალყარელები 4. სემიტურ – ქამიტური – არაბები და ებრაელები. საქართველო მდებარეობს ქრისტიანული და მუსულმანური რელიგიის საზღვარზე. ფართობით – 121 – ე ადგილზეა მოსახლეობით – 117 – ე, მშპ მოცულობით – 118 – ე.  

               

   საქართველოს უკიდურესი წერტილები: 1) უკიდურესი ჩრდილოეთ წერტილი – სოფელი აიბგა. 2) უკიდურესი სამხრეთი წერტილები – მთა ოკუზდაღთან ( სომხეთთან სასაზღვრო ზოლი) ან ელდარის  დაბლობის სამხრეთი ნაწილი. 3) უკიდურესი დასავლეთი – დაბა ლესელიძე , სადაც მდინარე ფსოუ უერთდება შავ ზღვას 4) უკიდურესი აღმოსავლეთი – ალაზნის და აგრიჩაის შეერთების ადგილი.    

                                     კავკასია

კავკასიის რუკა

   კ ა ვ კ ა ს ი ა .კავკასიის ფართობია 440000 კმ/2. კავკასიის მთავარი ოროგრაფიული ერთეულია კავკასიონი, რის გამოც რეგიონს დაერქვა კავკასიის რეგიონი.  მას ჩრდილოეთით ესაზღვრება ყუმა -მანიჩის ღრმული. სამხრეთით – თურქეთ და ირანი. დასავლეთით შავი ზღვა . აღმოსავლეთით კასპიის ზღვა. კავკასიის შემადგენლობაში შედის 4 სახელმწიფო:რუსეთი, საქართველო,სომხეთი და აზერბაიჯანი

კავკასია იყოფა სამ ნაწილად :

1) იმიერ კავკასია ანუ ჩრდილოეთ კავკასია.   იმიერკავკასიაში შედის რუსეთის ფედერაცია და მასში შემავალი ავტონომიური რესპუბლიკები და მხარეები.

მხარეებია : კრასნოდარი და სტავროპოლი. ავტონომიური რესპუბლიკებია –  ადიღე ( მაიკოპი) ყარაჩაი – ჩერქეზეთი (ჩერკესკი) ყაბარდო – ბალყარეთი (ნალჩიკი) ჩრდილო – ოსეთი (ვლადიკავკაზი) ინგუშეთი (მაგასი) ჩეჩნეთი (გროზნო) დაღესტანი (მახაჩკალა).

ჩამოთვლილთაგან საქართველოს არ ესაზღვრება ადიღეს  ავტონომიური რესპუბლიკა  და სტავროპოლის მხარე. აქედან ყველაზე დიდი საზღვარი  საქართველოს აქვს ყარაჩაი-ჩერქეზეთთან,  ყველაზე პატარა- ინგუშეთთან.

2 ) კავკასიონი , რომელიც გადაჭიმულია ტამანის ნახევარკუნძულიდან აფშერონის ნახევარკუნძულამდე 1100 კმ – ზე , სიგანე – 180 კმ . უმაღლესი მწვერვალი იალბუზი. საქართველოს ფარგლებში–შხარა.

3) ამიერკავკასია ანუ სამხრეთ კავკასია. ამიერკავკასიაში შედის საქართველო , სომხეთ და აზერბაიჯანი.

 

კავკასიაში გამოიყოფა 8 ფიზიკურ – გეოგრაფიული ერთეული : 1) იმიერ კავკასია 2) ჩრდილო შავიზღვისპირეთი 3) კავკასიონი 4) კოლხეთის დაბლობი 5) აღმოსავლეთ ამიერ კავკასია 6) მცირე კავკასიონი 7) ჯავახეთ – სომხეთის ვულკანური მთიანეთი 8) ჰირკანის ოლქი.აქედან საქართველოს ტერიტორიაზე არ ვრცელდება იმიერ კავკასია , ჩრდილო შავიზღვისპირეთი და ჰირკანის ოლქი.   

 

ევროპასა და აზიას შორის  საზღვრის გავლების ვერსიები

1) თუ საზღვარი გავლებულია ყუმა – მანიჩის ღრმულზე მაშინ მთელი კავკასია შედის აზიაში. 2) თუ საზღვარი გავლებულია კავკასიონზე მაშინ იმიერ კავკასია შედის ევროპაში ხოლო ამიერ კავკასია – აზიაში. 3) თუ საზღვარი გავლებულია მტკვარზე , ყვირილასა და რიონზე მაშინ საქართველოს ნაწილი ხვდება აზიაში ნაწილი – ევროპაში ( ჰეროდოტეს ვერსია ) 4) თუ საზღვარს გავავლებთ ამიერ კავკასიის ქვეყნების საზღვარძე თურქეთთან და ირანთან მაშინ მთელი კავკასია ხვდება ევროპაში . ეს არის დღევანდელი საზღვარი. 5)თუ საზღვარი გავლებულია ჯავახეთ – სომხეთის ვულკანური მთიანეთის ჩრდილოეთ ნაწილზე ,მაშინ თურქეთის და ირანის მცირე ნაწილი შედის ევროპაში.                                                                                                                                                

  საქართველოს ტერიტორია  და საზღვრები

ფართობი 69,700  კმ/კვადრატი.  ხოლო საზღვრების სიგრძე 1970 კმ, აქედან სახმელეთო საზღვრის სიგრძე   -1660 კმ,  საზღვაო – 31o- 315კმ.

მე-20 საუკუნეში საქართველოს დაკარგული ტერიტორიები:

1921 წელს რუსეთის იმპერიის დამხობის შემდეგ საქართველომ პოლიტიკური დამოუკიდებლობა აღიდგინა. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ფართობი 1921 წლის დასაწყისისთვის 93 ათას კმ/2 -ს შეადგენდა(დღეს 69700კმ/კვადრ.)

1921 წლის თებერვალში   ბოლშევიკური რუსეთის მიერ მოხდა საქართველოს დამოუკიდებლობის ხელყოფა.

ძალდატანებითი გასაბჭოების და ანექსიის შედეგები:

1921 წლის 16 მარტის რუსეთ-თურქეთის ყარსის ხელსშეკრულებით თურქეთს გადაეცა ყოფილი ბათუმის ოლქის სამხრეთი ნაწილი (მაჭახელა, ბორჩხა, მაკრაილი), ასევე, ართვინის და არდაგანის ოლქები, რომელთა ტერიტორიული მოცულობა შეადგენდა 10 ათასამდე კვადატულ კილომეტრს 160 ათასი მცხოვრებით.

1921 წლის 21 მაისის დადგენილებით, აფხაზეთი სავსებით ჩამოაცილეს საქართველოს და იგი დამოუკიდებელ სოციალისტურ რესპუბლიკად გამოაცხადეს. ეს იყო გაუგონარი რამ ამ ძირძველი ქართული მიწა-წყლის მიმართ. ბოლოს, როგორც იქნა, შეიცვალა ეს გადაწყვეტილება და 1921 წლის 16 დეკემბრის ხელახალი განჩინებით, აფხაზეთი ავტონომიური რესპუბლიკის უფლებებით კვლავ შეიყვანეს საქართველოს შემადგენლობაში.

ასევე, აჭარასაც მიენიჭა ავტონომიის სტატუსი, რასაც საფუძვლად დაედო განსხვავებული სარწმუნოებრივი ფაქტორი, რაც ასევე ნაკარნახევი იყო მოსკოვ-ანკარის გარიგებით.

გაცილებით უფრო უსამართლო იყო ეგრეთწოდებული „სამხრეთ ოსეთის“ პოლიტიკური ერთეულის შექმნა ზემო ქართლის, ანუ ისტორიული დვალეთის მიწა-წყალზე. სტალინმა და ორჯონიკიძემ შექმნეს „სამხრეთ ოსეთის რევკომი“. კურიოზი ის იყო, რომ შეიქმნა ოსური ეროვნული ხელისუფლება, მაგრამ იქ  არ  იყო  ოსური მოსახლეობა. ამ ვაკუუმის შესავსებად საბჭოთა რუსეთის მიერ ფინანსური და სხვა სახის დახმარებით უკან დააბრუნეს ერთის მხრივ დვალეთიდან გახიზნული ოსები, მაგრამ რამდენადაც ეს არ იყო საკმარისი რეგიონში ოსური უმრავლესობის შესაქმნელად, თვით  ჩრდილოეთ ოსეთის მკვიდრი მოსახლეობაც ჩამოასახლეს სამაჩაბლოში. ამის გარდა, ოსებისათვის ფართო დასასახლებელი რეგიონის შექმნის მიზნით, „სამხრეთ ოსეთს“ მიაკუთვნეს გორის, დუშეთის, შორაპნისა და რაჭის მაზრების 40 ქართული სოფელი. ასევე უსაფუძვლოდ დაუდგინეს დედაქალაქად ქ. ცხინვალი, სადაც იმ დროს ოთხი თუ ხუთი ოსური ოჯახი ცხოვრობდა მხოლოდ.

რაც შეეხება შინაური მეზობლების – სომხეთის, აზერბაიჯანის, რუსეთის დაჯილდოებას ქართული მიწა-წყლით, ეს უშუალოდ სტალიმა და ორჯონიკიძემ განახორციალეს. კერძოდ, იმავე 1921 წელს სომხეთს გადასცეს ლორე-ალავერდის მხარე, სულ 2367 კვადრატული კილომეტრი 38 000 მოსახლით. 1922 წელს აზერბაიჯანს გადასცეს ზაქათელის ოლქი (ისტორიული საინგილო), გარეჯის ველი და ყარაიაზის სექტორი, ელდარი – 4553 კვადრატული კილომეტრის ფართობი და 92 600 მცხოვრებით. რუსეთს დაუმტკიცეს (ტერიტორიულ ნაკლებობას განიცდიდა და იმიტომ) არა მარტო ტუაფსეს აქეთ მდებარე სოჭის მხარე, არამედ აფხაზეთის კუთვნილი ტერიტორიის ნაწილი (პილენკოვო).

სულ, საქართველოს გასხვისებული ტერიტორიების ოდენობა 15 853 კვადრატულ კილომეტრს აღემატებოდა, ხოლო მასზე მცხოვრებთა რიცხვი 292 257 სულს შეადგენდა.

1944 წელს საქართველოს შემოუერთეს 6 ათასი კმ/2-ის ტერიტორია ჩრდ. კავკასიაში -მდ. ყუბანის  ზემო დინების აუზი( ქლუხორის რაიონი) და ჩეჩნეთ -ინგუშეთის მაღალმთიანი რეგიონი( ახალხევის რაიონი) 1957 წელს ეს ტერიტორიაები კვლავ რუსეთმა დაიბრუნა.

წყარო: საქართველოს პარლამენის ბიბლიოთეკიდან მოპოვებული მონაცემები.

საქართველოს სახელმწიფო საზღვარი

ჩრდილოეთით – იწყება დაბა ლესელიძესთან, მიუყვება მდინარე ფსოუს. ჩრდ. საზღვარი ჩრდილოეთიდან ემთხვევა კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფ ქედს,(მოიცავს მარუხის. ქლუხორის, ბეჩოს, წანერის, მამისონის ზეკარის, ერწოს , როკის უღელტეხილებს). მთა ვაციქფარსიდან ( ან მთა ზილგახოხიდან ) შავ კლდემდე საზღვარი გადადის ჩრდილო ფერდობზე, იქ , სადაც მდინარეების თერგის, ასას, არღუნის და სულაკის აუზებია და სადაც ცხოვრობენ პირიქითას ხევსურები, თუშები და მოხევეები. მთა დიკლოსმთიდან მთა ტინოვროსომდე საქართველოს ჩრდილოეთ საზღვარი კვლავ კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფ ქედს მიუყვება (ამ მონაკვეთზე ყადორის და ახალსოფლის  უღელტეხილებია).

აღმოსავლეთ საზღვარი იწყება: მთა ტინოვროსოდან, გასდევს მდ.მაწისწყალს , ლაგოდეხისწყლის და ალაზნის ხეობებს, კვეთს ალაზნის ვაკეს და აღწევს მინგეჩაურის წყალსაცავამდე.

სამხრეთ საზღვარი მინგეჩევირის წყალსაცავიდან გასდევს მდინარე ივრის მარცხენა ნაპირს, შემდეგ იორ–მტკვრის შუამდინარეთს, კვეთს ჯანდარის ტბას, მტკვრის და ხრამის შეერთების ადგილს წითელ ხიდთან, მიუყვება მდინარე დებედას, გაივლის ლოქის ქედის თხემზე, შემდეგ ჯავახეთისა და სამსარის ქედებზე, კვეთს ნინოწმინდა–ერევნის საავტომობილო მაგისტრალს, ჯავახეთის ვულკანურ ზეგანს, თითქმის შუაზე ჰყოფს ხოზაფინის ანუ კარწახის ტბას, მეორედ კვეთს მდინარე მტკვარს სოფელ ვარძიასთან; აქედან მიუყვება ერუშეთის მთიანეთს, მდ. ფოცხოვისწყალს, არსიანის ქედს , ადის შავშეთის ქედის თხემზე,კვეთს მდინარე ჭოროხს, ლაზისტანის ქედის ჩრდ. აღმ. ფერდობს და სოფელ სარფს კვეთს შუაზე.

საქართველოს ბარიერული საზღვარი აქვს რუსეთთან, ხოლო ყველაზე კონტაქტური საზღვარი აზერბაიჯანთან .                                                    

 

საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ნაწილები

დასავლეთ საქართველო- წარმოდგენილია სურამის(ლიხის) ქედის დასავლეთით. მოიცავს  შავი ზღვის მდინარეთა აუზებს.

აღმოსავლეთ საქართველო– წარმოდგენილია სურამის(ლიხის )ქედის აღმოსავლეთით, მოიცავს მდინარე მტკვრის შუა და ქვემო დინების აუზებს.

ჩრდილოეთ საქართველო– წარმოდგენილია მთავარი წყალგემყოფი ქედის ჩრდილოეთით, მოიცავს ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციებს -ხევს, თუშეთსა და პირიქითა ხევსურეთს.

სამხრეთ საქართველო- მოიცავს ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციებს მესხეთსა და ჯავახეთს(მდინარე მტკვრის ზემო დინების აუზს)

 

საქართველოს ტერიტორიულ ადმინისტრაციული მოწყობა

საქართველოში წარმოდგენილია სამსაფეხურიანი ტერიტორიულ ადმინისტრაციული ერთეულები:

ზედა – აჭარის და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკები, მხარეები,(12 სამხარეო ერთეული. იხ. ქვემოთ) და დედაქალაქი თბილისი.

შუა– რაიონი, ექვსი ქალაქი რომლებიც არ შედიან რაიონების შემადგენლობაში.

ქვედა– სოფელი, თემი, დაბა, ქალაქი.

საქართველოს  თანამედროვე სამხარეო დაყოფა

საქართველო დაყოფილია 12 სამხარეო ერთეულად:

საქართველოს საქართველოს ისტორიულ- გეოგრაფიული პროვინციები

ვისაც    გაინტერესებს  აღნიშნული  საკითხი,  იხილეთ მოცემულ მისამართზე, სადაც ძალიან საინტერესოდ და დეტალურადაა წარმოდგენილი ეს მასალა. –    http://saunje.ge/index.php?id=109

(თქვენ სკოლის პროგრამის ფარგლებში გევალებათ მოცემულ რუკაზე დატანილი ისტორიულ -გეოგრაფიული პროვინციების ცოდნა)

  საქართველოს გეომორფოლოგიური    დარაიონება

გეომორფოლოგიური დარაიონება, ანუ დარაიონება, რომელიც  ითვალისიწინებს ერთგავროვანი რელიეფის ფორმების დაჯგუფებას რელიეფის   იერის, წარმოშობის, ისტორიულ განვითარებისა და დინამიკის მიხედვით.

  საქართველოს რელიეფის ფორმები   საქართველოს ტერიტორიის 54 % მთებია ; 33 % გორაკ – ბორცვები და მთისწინეთები ; 13 % – ვაკე – დაბლობები . საქართველოს ტერიტორიის საშუალო სიმაღლეა 1230 მ.  გამოიყოფა რელიეფის სამი ძირითადი ფორმა : კავკასიონი , მთათა შორისი ბარი და მცირე კავკასიონი. ( დარაიონება მსგავსი რელიეფის ფორმების, წარმოშობის ასაკის,განვითარების ისტორიის მიხედვით)

საქართველოში გამოიყოფა სამი გეომორფოლოგიური ზონა: 1) კავკასიონი 2) მთათაშორისი ბარი 3) მცირე კავკასიონი( რომელიც მოცავს ნაოჭა ოლქს და ვულკანურ ზეგანს)

1) კავკასიონი

• აგებულია კრისტალური ფიქლებით, გრანიტებით და ძველი დანალექი ქანებით.
• გადაჭიმულია ტამანის და აფშერონის ნახევარკუნძულებს შორის.1300–1500 კმ–ზე.
• იყოფა სამ ნაწილად: დასავლეთ, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილებად.
• უმაღლესი მწვერვალი იალბუზი. საქართველოს ფარგლებში– შხარა.

კავკასიონი იყოფა სამ ნაწილად:

დასავლეთ კავკასიონი––––– უმაღლესი მწვერვალი – დომბაიულგენი(აფხაზეთი)

სურათზე მთა დომბაიულგენი.

ცენტრალური კავკასიონი––––უმაღლ. მწვერვალი შხარა;

ცენტრალური კავკასიონი მდებარეობს იალბუზისა და მყინვარწვერის მერიდიანებს შორის. ყველაზე მაღალი არის ცენტრალური კავკასიონი, ე.წ. “ბეზენგის” ,” ხალდეს” კედელი.

სურათზე შხარა

სურათზე უშბა(სვანეთი)

აღმოსავლეთ კავკასიონი–– უმაღლესი მწვერვალი- თებულოს მთა

(სურათზე თებულოს მთა)

ფოტოზე-თუშეთის კავკასიონი.

კავკასიონის შემადგენლობაში შედის:

გაგრის,ბზიფის,ჩხალთის, კოდორის, სვანეთის, ეგრისის, ლეჩხუმის ,შოდა–კედელას , რაჭის, ლიხის , ხარულის, ალევის, დვალეთის,მთიულეთის ,გუდამაყრის. გვერდითი ქედები: ხოხის, შანის, კიდეგანის, ხევსურეთის პირიქითას, მაკრატელას,ასევე  აწუნთის და სხვ.

მათ შორის:

გასწვრივი ქედებია:   ბზიფის ჩხალთის, კოდორის, სვანეთის, ეგრისის, ლეჩხუმის რაჭის, ხოხისა და თუშეთის.

მთავარი ქედის მართობული ქედებია:გაგრის, გერმუხის, ხარულის, ლომის–ალევის, მთიულეთის, გუდამაყრის, ქართლისა და კახეთის.

კავკასიონის შემადგენლობაში შედის ასევე   ქვაბულები  ზემო სვანეთის, ქვემო სვანეთის, რაჭის და ლეჩხუმის .

მთათაშორისი ბარი მოიცავს :

კოლხეთის დაბლობს,იმერეთის მაღლობს, შიდა ქართლის ბარს, ქვემო ქართლის ბარს, ალაზნის ვაკეს , ივრის ზეგანს,შირაქისა და ელდარის დაბლობებს, საგურამო–იალნოსა და ცივ–გომბორის ქედებს. ლიხის ქედი მთათაშორის ბარში შემაერთებელია ცენტრალური კავკასიონისა და მცირე კავკასიონის ქედების.

მცირე კავკასიონი

1) ნაოჭა ოლქი– მოიცავს : აჭარა–იმერეთის(მესხეთის ) ქედს, არსიანის ქედს, შავშეთის  ქედს, თრიალეთისა და ლოქის ქედებს   და ახალციხის ქვაბულს.

2) ვულკანური ზეგანი: ერუშეთის მთიანეთს, ნიალისყურის ქედს, სამსარის და ჯავახეთის ქედებს, ჯავახეთის ვულკანურ ზეგანს ანუ ახალქალაქის პლატოს, ჭოჭიანას, წალკის, გომარეთისა და დმანისის პლატოებს.( ანუ ქვემო ქართლის პლატოებს).                                                                           .                                       

                       

  ძირითადი უღელტეხილები და ქედები

საქართველოს   ქედები

ქედები გაგრის,  ბზიფის,  ჩხალთის, კოდორის,

სვანეთის,  ეგრისის, ლეჩხუმის ,შოდა–კედელას ,

რაჭის,  ლიხის ,  გერმუხის, ხარულის, ალევის,

მთიულეთის ,    გუდამაყრის , ქართლის, კახეთის,

გვერდითი ქედები-ხოხის,  შანის,  კიდეგანის, ხევსურეთის , პირიქითას, აწუნთის.

ცივ–გომბორის , საგურამო–იალნოს, სამგურალის.

აჭარა–იმერეთის(მესხეთის ), შავშეთის,  არსიანის,  ,ლოქის,  ჯავახეთის,  სამსარის,  ნიალისყურის ,ერუშეთის.                                                              

   საქართველოს    მნიშვნელოვანი    უღელტეხილები:

მარუხის , ქლუხორის ,ბეჩოს, წანერის,

მამისონის,ზეკარის ,ერწოს, როკის,

ჯვრის, გუდამაყრის ,დათვიჯვრის,აბანოს, ყადორის, ახალსოფლის.

გომბორის,რიკოთის ,ნაქერალას.

გოდერძის, ცხრაწყაროს, ზეკარის.

რომელი უღელტეხილები რასთან გვაკავშირებს:

სანჩარო,მარუხის , ქლუხორის ––  აფხაზეთი——-  ყარაჩაი –ჩერქეზეთთან.

ბეჩო, მესტია, ტვიბერი ––– ყაბარდო– ბალყარეთთან.

მამისონი, ზეკარი, როკი, თრუსო–ჩრდ.ოსეთი.

საქარისღელე, საჯიხვისღელე, სალაშქროღელე––ჩეჩნეთი.

იუკერიგოს, კაჩუს–– ინგუშეთი.

ყადორის, ახალსოფლის  –დაღესტანი.

აბანოს––თუშეთს და კახეთს.

გოდერძის –აჭარას და სამცხე–ჯავახეთს.

ნაქერალას–––იმერეთს და რაჭას.

რიკოთის –დას. და აღმ.საქართველოს.

დათვიჯვრის- პირაქეთა და პირიქითა ხევსურეთს.

ზაგაროს– ზემო და ქვემო სვანეთს.

უღელტეხილი –მხარე.

1) მარუხის , კლუხორის ,სანჩაროს – აფხაზეთში .

2) როკის – შიდა ქართლში

3) ჯვრის –  საქართველოს სამხედრო გზა, დარიალის ხეობა, გამკვეთი ხეობა (საქართვ.-რუსეთის) მცხეთა – მთიანეთში.

4) ნაქერალას -(რაჭას აკავშირებს იმერეთთან)-რაჭის ქედზე

5)  აბანოს     -აკავშირებს(კახეთსა და თუშეთს) , ყადორის, ახალსოფლის(კახეთსა და დაღესტანს)

6) რიკოთის – ლიხის ანუ სურამის ქედზე(დას. და აღმ. საქართველოს) .

7) ზეკარი-(სამცხე ჯავახეთსა  და იმერეთს) მესხეთის ქედზე.

8) გოდერძის – არსიანის ქედზე აჭარაში.აკავშირებს აჭარასა და სამცხე-ჯავახეთს

9) ცხრაწყაროს (-სამცხე-ჯავახეთს შუა ქართლთან) თრიალეთის ქედზე.

10.მამისონი-აკავშირებს რაჭას ჩრდ.ოსეთთან.                                                            

საქართველოს კრისტალური მასივები: ასხის, ძირულის , ლოქის  .ხრამის, ყელის; ბზიფის, ყვირას,მიგარიას,ხვამლის ,(კარსტული)                                                                

საქართველოს ქვაბულები: ზემო სვანეთის(მდინარე ენგური), ქვემო სვანეთის(მდ. ცხენისწყალი). რაჭის(მდ. რიონი) ,ლეჩხუმის ,ჩხალთა-საკენის(მდ.კოდორის) ახალციხის, თბილისის, თიანეთის.თრუსოს,ერწოს,პორიქითას, გომეწრის.   ჟამურას(მდ.ქსანი),მაღნარ-დვალეთის(მდ.ლიახვი), ფშავის( მდ ფშავის არაგვი).

 პლატოები: ფერსათის, ახალქალაქის,  ჭოჭიანას,  გომარეთის,   დმანისის.    

                                               

საქართველოს ქედები და მათი უმაღლესი მწვერვალები  

ქედი        – უმაღლესი    მწვერვალი

გაგრის – მ.არაბიკა,  აგეფსთა;   კოდორის–ხოჯალი;    სვანეთის –ლაილა, (ლაჰილი);    ეგრისის–წიქური(ჭიათაგვალა),       ლეჩხუმის– სამერცხლე;       შოდა–კედელას–შოდა;     ლიხის- პერანგა;    ქართლის –ჭიქო;      კახეთის კავკასიონის –შავი კლდე;     გომბორის–ცივი;      არსიანის–ყანლის მთა(კენჭაული);      თრიალეთის-არჯევანი;     მესხეთის ანუ აჭარა–იმერეთის––მეფისწყარო;     შავშეთის -ხევა;    ერუშეთის–გუმბათი;     ჯავახეთის–ლეილიდაღი;     ლოქის–ლალვერი;    ხოხის–ხევი, მყინვარწვერის სახელები :     “ყაზბეგი”, გერგეთი –(ფშავში), თუშეთში–ლომი, მოხევეები– ხევის პატარძალს, ოსები–ურასხოს ეძახიან/

მხარე–უმაღლესი წერტილი:

თუშეთის–ტებულოს მთა(პირიქითას ქედი). რაჭის–ჭანჭახი(რაჭის ქედი); აფხაზეთის–დომბაიულგენი. სვანეთის–შხარა; სამეგრელოს–მ.ჭიათაგვალა(ეგრისის ქედი), ლეჩხუმის–მ.წიქური (ეგრისის ქედი); იმერეთის და გურიის–მეფისწყარო (მესხეთის ქედი); აჭარის –ყანლის მთა(კენჭაული-არსიანის ქედზე);    მესხეთის–გუმბათი(ერუშეთის მთიანეთი);    ჯავახეთის–დიდი აბული(სამსარის ქედი); კახეთის –შავი კლდე; ქვემო ქართლი– ლეილიდაღი;   

მწვერვალები უშბა , შხარა და თეთნულდი, ჯანღა, გისტოლა, შ.რუსთაველის, შხელდა – სამეგრელო – ზემო სვანეთი.    შხარადან იწყება ზემო სვანეთი. მყინვარწვერი, ჯიმარა, სუათისი,  ამალი – მცხეთა მთიანეთშია. შავი კლდე-კახეთი,  დიკლოს მთა-თუშეთი , ტებულოს მთა-თუშეთი  .მწვერვალი ცივი – გომბორის ქედზე- კახეთში. მეფისწყარო – მესხეთის ქედზე,      თრიალეთის ქედზე-მწვერვალი არჯევანი, ყარაყაია. დიდი აბული – სამსარის ქედზე.      მწვ.შოდა – შოდა – კედელას ქედზე.        დომბაი – ულგენი –  ყველაზე მაღალი   მწვერვალია აფხაზეთში.

   საქართველოს რელიეფის ტიპები და ფორმები:  

საქართველოს ტერიტორიის 54 % მთებია ; 33 % გორაკ – ბორცვები და მთის წინეთები ; 13 % – ვაკე – დაბლობები . საქართველოს ტერიტორიის საშუალო სიმაღლეა 1230 მ.  გამოიყოფა რელიეფის სამი ძირითადი ფორმა : კავკასიონი , მთათა შორისი ბარი და მცირე კავკასიონი საქართველოს დიდი ნაწილი ვრცელდება 500 – 1500 მეტრზე. მაღალ მთიანი რელიეფი იწყება დასავლეთ საქართველოში 2000 მ -დან, აღმოსავლეთში 2500 მ-დან. საშალო მთიანი რელიეფი დასავლეთში 500 დან 2000 – მდე . აღმოსავლეთში 800 დან 2500 მდე. დაბალ მთიანი რელიეფი 1000 მდე.

ზეგანი – რელიეფის ამაღლებული ადგილია , რომელსაც აქვს მოსწორებული ზედაპირი და დასერილია მდინარეებით. საქართველოში გვაქვს  ივრის ზეგანი ,

პლატო – დედამიწის ზედაპირის ამაღლებული ფორმა, რომლისტვისაც დამახასიატებელია ბრტყელი ან ტალღისებური სუსტად დანაწევრებული რელიეფი. ზოგჯერ  ლავური ნაკადების შეერთებით წარმოქმნილი რელიეფის ამაღლებული ადგილი , რომელიც ნაკლებადაა დასერილი მდინარეებით. საქართველოში გვაქვს: ახალქალაქის ,  ფერსათის ჭოჭიიანას,წალკის , დმანისის, გომარეთის  პლატოები.

ქვაბული – რელიეფის უარყოფითი ფორმაა , რომელიც გარშემოსაზღვრულია მთებით და გორაკ ბორცვებით . ქვაბულებია : თბილისის ,ზემო სვანეთის ,ქვემო სვანეთის, რაჭის , ლეჩხუმის , თიანეთის და ახალციხისდა სხვ.

მაღლობები – რელიეფის უბანი , რომელიც ვაკესთან შედარებით უფრო მაღლაა აზიდული . ვრცელდება 200 დან 500 მდე და გვაქვს იმერეთის მაღლობი.

ვაკეები – ხმელეთის ნაწილი , რომელსაც სწორი ან ტალღოვანი ზედაპირი აქვს . ვრცელდება 2000 – მდე. გვაქვს ბიჭვინთის, ოდიშ-გურიის, სამურზაყანოს,კოლხეთის დაბლობი ,ქობულეთის,კახაბრის და გონიოს, შიდა ქართლის ვაკე , ქვემო ქართლის ვაკე,გარდაბნის და მარნეულის , ალაზნის ვაკე , ელდარის დაბლობი და შირაქის ვაკე .

საქართველოს რელიეფის ფორმირებაში მონაწილებას ღებულობს , როგორც შინაგანი ისე გარეგანი ძალები .

ენდოგენური ძალები  შინაგანი ( მიწისძვრები , ვულკანები ) . მათი მოქმედება  ტექტონიკური პროცესებითაა გამოწვეული, რადგან გვაქვს ახალგაზრდა მთები – კავკასიონი და მცირე კავკასიონი.

ტექტონიკური რელიეფი დედამიწის ვერტიკალურ მოძრაობასთან და მიწისძვრებთან არის დაკავშირებული. მათთან დაკავშირებული რელიეფის ფორმებია: ქედები და მთათაშორისი ქვაბულები.

ვულკანური რელიეფი, ძირითადად, სამხრეთ საქარტველოში( არსიანის ქედი, ერუშეთის მთიანეთი, სამსარის და ჯავახეთის ქედები, ახალქალაქის, წალკის ვულკანური პლატოები) და კავკასიონზე( ყელის ვულკანური მტიანეთი და ყაზბეგის ვულკანური მასივი) გვხვდება. ვულკანურ ფორმებს მიეკუთვნება :ვულკანურინ კონუსები, ლავური ნაკადები, და ვულკანური პლატოები.

გარეგანი ძალები ( ეგზოგენური ) – ქარი , წვიმა , მეწყერი და ა.შ.

ეროზია – ნიადაგის ან ქანის გადარეცხვა გამოწვეული ზედაპირული, დენადი ანუ ნაკადი წყლების მიერ.

დენუდაცია – გადატანა , გადარეცხვა . არიდულ დენუდაციური რელიეფის ფორმები გვხვდება ივრის ზეგანზე , რასაც განაპირობებს არიდული ანუ მშრალი ჰავა . რამაც გააჩინა აქ ბენდლენდები . კარსტრული რელიეფი წარმოიქმნება ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლებით , წყალში ადვილად ხსნადი ქანების(კირქვა, დოლომიტი, თაბაშირი, ქვამარილი) გამორეცხვის შედეგად. ყველაზე დიდი კარსტული მღვიმე საქართველოში ახალი ათონია . ყველაზე ღრმა თოვლიანა ბზიფის ქედზე ( 900 მ )  ასევე- ცუცხვათი (ყველაზე მრავალსართულიანი   მსოფლიოში  -12სართული) , სათაფლია. კარსტრული რელიეფის ფორმებია: ძაბრები, ქვაბულები, მღვიმეები, უფსკრულები. აკუმულაცია – დენუდაციის და ეროზიის შედეგად გადატანილი ნაშალი მასალის დალექვა – დაგროვება.

პეტროგენური რელიეფი წარმოიქმნება სხვადასხვა სიმკვრივის ქანების მონაცვლეობით. რელიეფის ფორმები: მოქანავე ლოდები, კანიონები, კირქვული სვეტები. აქვს ტურისტულ – რეკრეაციული დანიშნულება . ასეთია კაცხის სვეტი იმერეთში, ქვაცანცალა სამეგრელო ზემო – სვანეთში  და სხვ.

,

სურათზე: კარსტული უფსკრული კრუბერი-   ყველაზე ღრმა მსოფლიოში.მდებარეობს აფხაზეთში,გაგრის მუნიცეპალიტეტში,მდინარე სანდრიფშის აუზში ძღვ . დ.2250 მეტრზე . სიღრმე 2197 მ. ატარებს რუსი კარსტოლოგის ალექსანდრე კრუბერის სახელს.

რელიეფის რომელი ტიპია დაკავშირებული:

 კირქვებთან–––დაკავშირებულია კარსტული რელიეფის ფორმები მღვიმეები: მაგ: ახალი ათონის, ცუცხვათის

ვულკანურ ქანებთან: ვულკანური მასივები, ლავური ნაფენები.

მყინვარების თანამედროვე მოქმედებასთან: მყინვარული ანუ გლაციალური ტიპის რელიეფი( მხოლოდ კავკასიონზე).

ძველ გამყინვარებასთან: ფორმები– პალეოგლაციალური,–ტროგები , ცირკები,(კავკასიონზე. მცირე კავკასიონზე).

ძველ გამყინვარებასთან:  ფორმები – პალეოგლაციალური – ტროგები, ცირკები, (კავკასიონზე. მცირე კავკასიონზე).

ტროგი–მყინვარის მიერ წარმოქმნილი რელიეფის სპეციფიური ეროზიული ფორმა,ფართო ყუთისებური ხეობა,რომელიც მყინვარის ეგზარაციული მოქმედებით არის გარდაქმნილი.

მყინვარული ცირკი-(კარი)-მყინვარის მოქმედების შედეგად წარმოქმნილი რელიეფის ფორმები.  მთებშიარსებული ამფითიატრისებული ჯამისებური ღრმული,რომელიც კეტევს მყინვარული ხეობის ზედა ნაწილს.

თოვლის ხაზი-სიმაღლე ზღვის დონიდან რომლის ზემოთაცატმოსფრული ნალექების დაგროვება მყინვარის სახით ჭარბობს დნობას და აორთქლებას.

მორენა-მყინვარის მიერ წარმოქმნილი,  დაშლილი  და გადატანილი მასალა.

მყინვარის კვების არე-ტერიტორია, სადაც მყინვარის აკუმულაცია (დაგროვება)  აღემატება მის დნობას(აბლაციას).

წყლის ეროზიულ მოქმედებასთან–(ზედაპირულ;ი წყლებით გადარეცხვასთან)–ხეობები, ხრამები, ხევები.

მდინარეების მიერ გადატანილი მასალის დაგროვებასთან: დაკავშირებულია ალუვიური ვაკეების წარმოქმნა(შიდა ქართლი , ქვემო ქართლის ალაზნის ვაკეები) ეროზიულ დენუდაციური რელიეფი დაკავშირებულია ქანების გადარეცხვა –გადატენესთან. წარმოიქმნება ეროზიულ –დენუდაციური რელიეფი(იყო მთა დაიშალა ,წარმოიქმნა ვაკე) არიდულ(მშრალ) –დენუდაციურ ფორმებს ვხვდებით ივრის ზეგანზე– ბედლენდები ანუ უნაყოფო მიწები.  ””’

 

საქართველოს წიაღისეული

ნავთობი– სამგორ პატარძლეული, ტიბაანი. მირზაანი, ტარიბანა შირაქი, სუფსა–ჭალადიდი

ქვანახშირი– ტყიბულ–შაორი (30%) ტყვარჩელი, ახალციხის მურა ნახშირი.

ტორფი– გამოიყენება საქართველოში სასუქად–მდ. ფიჩორა, იმნათი

ანდეზიტი– ბაკურიანი ყაზბეგი

მანგანუმი– ჭიათურა ( აკაკი წერეთელი 1876წ) აჯამეთ-ჩხარის და შქმერის;

მარმარილო –ლოპოტა, სალიეთი,შროსა, სადახლო.

კირქვა,მერგელი-კასპი.

აქატი-ახალციხე, მარნეული;

დოლომიტი-აბანო,ტყვარჩელი;

დიატომიტი- ახალციხე;

დარიშხანი- ცანა(სვანეთი,) ლუხუმი( რაჭა)

მინერალური წყლები

ბარიტი-ჩორდი(რაჭა)

ბენტონიტური თიხები-გუმბრინი(იმერეთი) ასკანა(გურია)

ტორფი-ფიჩორა, იმნათი

 

საქართველოს მდინარეები

მდინარის ვარდნა:მდინარის სათავისა შესართავის აბსოლუტურ სიმაღლეებს შორის სხვაობა.

მდინარის საშუალო დახრილობა ეწოდება მისი ვარდნის შეფარდებას მდინარის სიგრძესთან.

მდინარის ხარჯი: წყლის ის რაოდენობა რომელის გაივლის მდინარის განივკვეთში  1 წამში.

მდინარის ჩამონადენი ეწოდება წყლის იმ რაოდენობას რომელიც გაივლის მდინარის მოცემულ განივკვეთში  გარკვეულ პერიოდში(დღეში, თვეში, წელიწადში)

ლი)

საქართველოში 26060 მდინარეა . საქართველოში ამიერკავკასიის წყლის რესურსების 69%-ია.  საქართველოს  მდინარეების 97% –ის სიგრძე არ აღემატება 10 კმ–ს;

წყლის რესურსების განაწილება: დას. საქართველოში წყლის რესურსების-80% , აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში–17%, ჩრდ. საქ, –3%;   მდინარეების აუზების გამყოფად ითვლება ლიხის ქედია და კავკასიონი . ლიხის ქედი საქართველოს ყოფს შავი და კასპიის ზღვის აუზებად . კავკასიონი დასავლეთ საქართველოს გამოყოფს მდინარე ყუბანის აუზისგან, ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოს- მდინარეების თერგის და სულაკის აუზებისგან. დასავლეთ საქართველოს მდინარეების უმეტესობა დამოუკიდებლად ჩაედინება შავ ზღვაში .  

შავი ზღვის აუზის მდინარეებია ფსოუ, ბზიფი, ხიფსთა, ააფსთა,გუმისთა,  კოდორი ( ამტყელი , ჩხალთა , საკენი ) ღალიძგა, ერისწყალი, ენგური, ხობი, ცივი,რიონი,(თავისი შენაკადებით) ფიჩორი, სუფსა, ნატანები, კინტრიში, ჭოროხი ( აჭირისწყლით  ჩირუხისწყლით სხალთით).

რიონი და ცხენისწყალი სათავეს იღებენ  ფასის მთაში. ჩაედინება შავ ზღვაში ქ ფოთთან. რიონის მარჯვენა შენაკადები ( ტეხური , აბაშა , ცხენისწყალი). მარცხენა შენაკადები (ჯეჯორა, ღარულა, ჯრუჭულა , ყვირილა , დუმალა,ძირულა , საკრაულა , ხანისწყალი , ჩხერიმელა )

დასავლეთ საქართველოს მდინარეები -ფოტო- “საქართველოს ატლასი”დან  ( ავტორი მ. ბლიაძე, ზ.დავითაშვილი)

აღმოსავლეთ საქართველოს მდინარეები.  ფოტო- “საქართველოს ატლასი”დან  ( ავტორი მ. ბლიაძე, ზ.დავითაშვილი)

მტკვარი -გამოირჩევა საქართველოში ყველაზე დიდი წყალშემკრები აუზით.არის საქართველოს ტრანზიტული მდინარე, რადგან სათავე აქვს თურქეთში ,შემდეგ შემოდის საქართველოში და ბოლოს მიედინება აზერბაიჯანში, ჩაედინება კასპიის ზღვაში (1351 კმ.) საქართველოს ფარგლებში მტკვარი 351 კმ-ზე, თბილისში-35 კმ-ზე.

• მარჯვენა შენაკადები – ( ფარავანი , გუჯარეთისწყალი , ძამა,ტანა , თეძამი,კავთურა, ვერე, ალგეთ , ქცია(ხრამი) , შავწყალა , ფოლადაური ,).
• მტკვრის მარცხენა შენაკადებია – (ფოცხოვის წყალი , ქვაბლიანი , ფრონე , ლიახვი , მეჯუდა , ლეხურა , ქსანი(გამოედინება ყელის ტბიდან).
• მდინარე  ქვაბლიანი, ასევე მისი შენაკადი ძინძე და სხვ.   დასავლეთ საქართველოში იღებს სათავეს, მაგრამ მიეკუთვნება კასპიის ზღვის  აუზს.
• არაგვი – მტკვრის  მარცხენა შენაკადია.  საქართველოში შვიდი არაგვია :  თეთრი არაგვი ანუ მთიულეთის არაგვი და შავი ანუ გუდამაყრის არაგვი ერთმანეთს შეუერთდება ფასანაურთან  და ჩაედინება ჟინვალის წყალსაცავში. ფშავის არაგვი და ხევსურეთის არაგვი ერთვის ერთმანეთს სოფელ უძილაურთან და ჩაედინება ასევე ჟინვალის წყალსაცავში.ჟინვალის წყალსაცავიდან გამოედინება დედა არაგვი და მტკვარს უერთდება მცხეთასთან.(შავი არაგვი არის ხევშიც.)

ფოტოზე თეთრი და შავი არაგვის შეხვედრა

ალაზანი  სათავეს იღებს ბორბალოს მთაში, მიედინება ალაზნის ველზე, მიუყვება სახელმწიფო საზღვარს, ბოლო 1 კ. აზრბაიჯანის ტერიტორიაზეა, ჩაედინება მინგეჩევირის წყალსაცავში . შენაკადები:  მარჯვენა –ილტო და კისისხევი , მარცხენა:სტორი , ლოპოტა,კაბალი,ინწობა ,ჩელთი,დურუჯი,მაწიმისწყალი,  და სხვ).

ყველაზე, ყველაზე….

• ყველაზე წყალუხვი მდინარე – რიონი,
• ყველაზე გრძელი მდინარე – ალაზანი (407 კმ).
• ენერგეტიკული რესურსებით ყველაზე მდიდარი – ენგური.
• მყარი ნაშალი მასალის ჩამონატანით – ჭოროხი.
• ყველაზე დიდი დახრილობა -მდ ტეხურ

ჩრდილოეთ საქართველოს მდინარეები:

თერგი.– სათავეს იღებს ზილგახოხის  მყინვარში,მიედინება საქართველოსა და რუსეთში(ჩრდილოეთი ოსეთში, ყაბარდო-ბალყარეთი, ჩეჩნეთი, ინგუშეთი, დაღესტანი). ქმნის თრუსოს და  დარიალის  ხეობებს. ჩაედინება კასპიის ზღვაში. ასა, არღუნი.

საქართველოს ტბები.

 

 

საქართველოში არის 850 ტბა.  ყველაზე მეტი ტბა კავკასიონის სამხრეთ ფერდობებზეა ისინი მყინვარული წარმოშობისაა ,ხოლო  მხარეებიდან-სამცხე -ჯავახეთში(ვულკანური წარმოშობის).  წარმოშობის მიხედვით ტბები ვიცით ტექტონიკური , მყინვარი , ვულკანური , კარსტრული და მდინარეული . ტბა შეიძლება იყოს გამდინარე და გაუმდინარე ყველა გაუმდინარე ტბა მლაშეა, ხოლო ყველა გამდინარე ტბა მტკნარი.

ყველაზე ,ყველაზე…

ყველაზე დიდი ფართობის– ფარავანი      (ვულკანური)

        ვულკანურ-ტექტონიკური ტიპის ტბა სამხრეთ საქართველოში (ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტი). გაწოლილია აბულ-სამსარისა და ჯავახეთის ქედებს შორის მდებარე ქვაბულში, ზღვის დონიდან 2073 მ სიმაღლეზე. იგი ფართობით, ყველაზე დიდი ტბაა საქართველოში.

. ყველაზე დიდი მოცულობით– ტაბაწყური(ვულკანური),

 

მდებარეობს ჯავახეთის ჩრდილოეთ ნაწილში, ახალქალაქისა და ბორჯომის მუნიციპალიტეტის საზღვარზე, ზღვის დონიდან 1991 მეტრის სიმაღლეზე.

ყველაზე ღრმა– რიწა( აფხაზეთი,  ამტყელთან ერთად ნაზვავი ტბებია).    რიწა (101მ).

ყველაზე ღმა ტბა საქართველოში, რომელიც მდებარეობს აფხაზეთში, მდინარე ბზიფის აუზში, ზღვის დონიდან 884 მ.  იგი წარმოიქმნა მდინარე ლაშიფსის დაგუბების შედეგად.

ყველაზე მაღლა მდებარე ზღვ. დონიდან– ყელის(შიდა ქართლი, ხარულის ქედზე),

 

      ვულკანურ-მყინვარული გენეზისის ტბა საქართველოში, ახალგორის მუნიციპალიტეტში. მდებარეობს ყელის ვულკანურ ზეგანზე, ზღვის დონიდან 2914 მ სიმაღლეზე(ყველაზე მაღლა მდებარე ტბაა საქართველოში).  ყელის ტბიდან გამოედინება მდ. ქსანი.

ყველაზე მლაშე –პალიასტომი(ზღვის შთენილი). ~

 

სხვა ტბები: ბატეთის, კუმისის,ნადარბაზევის, საღამოს,ხოზაფინის-კარწახის, ხანჩალის,მადათაფას,ჯანდარის,ლოპოტას,ოლე,პასკია,ბაზალეთის,ქაჩალტბა,წვერის,კოპალაძე,წუნდის(სოფ.ხერთვისი),დიდი   ტობავარჩხილის(ეგრისის ქედთან).  აბუდელაურის ტბები. ჯავახეთის ტერიტორიაზე ყველა ტბა ვულკანური წარმოშობისაა. ესენია : ფარავანი, ტაბაწყური, ხანჩალი, საღამო, მადათაფი, ხოზაფინი.  კუმისის და ჯანდარის ტბა – ქვემო ქართლშია, ბაზალეთის ტბა – დუშეთში, ლიsის და კუს ტბა – თბილისში

 საქართველოს ჰავა

მზის რადიაცია არის მზიდან მიღებული სითბოს და სინათლის რაოდენობა.

პირდაპირი რადიაცია არის მზის დისკოდან მიღებული რადიაცია.

გაბნეული რადიაცია არის ცის თაღზე ღრუბლების მიერ გაფანტული რადიაცია.

ჯამური რადიაცია არის პირდაპირი და გაბნეული რადიაციის ჯამი, რომელიც დამოკიდებულია ღრუბლიანობაზე,ჰაერის სიმკვრივესა და  გამჭირვალობაზე. სიმაღლის მატებასთან ერთად იგი მატულობს. მაღალ მთებში აღწევს(2500-3000 )მეტრზე1 50-160 კილო კალორია სანტიმეტრკვადრატს.

არეკლილი რადიაცია არის რადიაციის ნაწილი , რომელიც დედამიწის ზედაპირიდან აირეკლება. რადიაციას ირეკლავს თოვლი და ყინული. რადიაციული ბალანსი არის მიღებულ და არეკლილ სითბოს შორის სხვაობა, რომელიც სიმაღლის მატებასთან ერთად კლებულობს და მაღალ მთებში 0-ის ტოლა .ეს განპირობებეულია  ხანგრძლივი (7-10 თვე)თოვლის საფარითა დ ტყეების არარსებობით( მუქწიწვიანი ტყე საგრძნობლად ამცირებს ალბედოს ზამთარშიც კი).

საქართველოში ძირითადი კლიმატური ბარიერებია: ლიხის ქედი და კავკასიონი და მცირე კავკასიონი.

კავკასიონი  არ უშვებს ჩრდილოეთიდან წამოსულ ჰაერის მასებს.ჰაერის მასები შემოდის    აქ მდინარეთა გამკვეთი ხეობებიდან. ხოლო ლიხის ქედზე დაბალი სიმაღლის გამო ჰაერის მასები ახერხებენ გადაადგილებას, მაგრამ განიცდიან ტრანსფორმაციას,იცვლიან თვისებებს(უფრო მშრალი ან უფრო ტენიანი ხდებიან).

დასავლეთი საქართველოში არის ნოტიო სუბტროპიკული,ზომიერად ნოტიო, ჰავა , ხოლო აღმოსავლეთში მშრალი ნახევრადმშრალი და კონტინენტური.                                                

 საქართველოს ჰავის წარმომქმნელი ფაქტორები:

1. რადიაცია,2. ატმოსფეროს ცირკულაცია, 3.ქვეფენილი ზედაპირის ხასიათი;

1. რადიაცია ძირითადად დამოკიდებულია ღრუბლიანობაზე,ჰაერის სიმკვრივესა და გამჭვირვალობაზე.

2. ატმოსფეროს ცირკულაცია:  

  ჰაერის მასები საქართველოში შემოდის : ა.დასავლეთიდან            ბ,აღმოსავლეთიდან გ. სამხრეთიდან             დ.დასავლეთიდან და აღმოსავლეთიდან ერთდროულად.

3. ქვეფენილი ზედაპირის ხასიათი ძირითადად დამოკიდებულია რელიეფის ფორმაზე, ნიადაგის ფერზე,რელიეფის ექსპოზიციაზე(ადგილის მდებარეობა მზის მიმართ) და ალბედოზე.

ყველაზე. ყველაზე…

მაღალი იანვრის საშუალო– ბათუმი+ 7.1სოხუმი.

მინიმალური საშუალო წლიური–ყაზბეგის მაღალმთიანი მეტეოსადგური; აბსოლუტური მინიმუმი–ყაზბეგი–42გრადუსი, კარწახი (სამხრეთ საქ.) და შაორის წყალსაცავთან––40გრ.

აბსოლუტური მაქსიმუმი–+43გრ.–ლათა(მდ.კოდორის აუზში), ჭარნალი(აჭარა). ყველაზე   მეტი ქარიანი ადგილი-ლიხის ქედი.

მაქსიმ.სიჩქარით ქარი ჰქრის – მთა საბუეთთან;

ტენიანობის მაქსიმუმი(ევროპის მასშტაბით)- მთა მტირალა.4500 მმ ნალექი. ტენიანობის მინიმუმი–ელდარი ველი–300 მმ.

საშალო წლიური ტემპერატურა ყველაზე მაღალია სუხომში და ბათუმში. ყველაზე დაბალი -ყაზბეგში.

ფიონი არის მთიანი რეგიონებისთვის დამახასიათებელი აღმავალი და დაღმავალი  ქარი, იგი  ქრის დღისით ბარიდან მთისაკენ, ღამით მთიდან ბარისაკენ(ამიტომ ცივა საღამოს და ღამით მთიან ადგილებში).

წყალსაცავები საქართველოში გვაქვს 43 წყალსაცავი . დასავლეთ საქართველოში ყველა წყალსაცავი გამოყენებულია ელექტრო ენერგიის მისაღებად, ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოში ელექტრო ენერგიის მისაღებად , საირიგაციოდ (სარწყავად) და სარეკრეაციოდ ( დასასვენებლად) და სხვა მიზნით.

ყველაზე დიდი წყალსაცავი– წალკის,რომელიც მდ.ხრამზე, მის წყალს იყენებს ხრამჰესი.

ყველაზე ახალგაზრდა    ჟინვალის (მდ.არაგვზე)– იყენებს ჟინვალჰესი, თბილისს ამარაგებს წყლით;

ყველაზე ღრმაწყლიანი  გალი–ჯვრის ( მდ. ენგურისა და ერისწყლის ჩამონადენის რეგულირებისა და ენერგეტიკული მიზნით–;)

გალის წყს.–მდ.ერისწყალზე;        ჯვრის  წყს –  მდ ენგურზე,  ტყიბულის წყს.მდ ტყიბულის გადაკეტვით;(იმერეთი) ,       შაორის წყს– რაჭა;       სამგორის წყალსაცავთა კასკადი–შედგება სიონისა და თბილისის წყალსაცავებისგან, იკვებება მდ.იორით;      ალგეთის –მდ.ალგეთზე;       ზონკარის–პატარა ლიახვზე;                                                                                                    

ჰესები: პირველი თბოელექტრო სადგური აშენდა გარდაბანში 1887 წელს.

პირველი ჰიდროელექტრო სადგური აშენდა ბორჯომში 1898 წელს.        აფხაზეთი–სოხუმჰესი, ენგურჰესი,ტყვარჩელის;    იმერეთი– გუმათჰესი,  ვარციხეჰესი ტყიბულჰესი,რიონჰესი;       სამცხე–ჯავახეთი– ხრამჰესი, ჩითახევჰესი.საცხენჰესი; მცხეთა–მთიანეთი-ჟინვალჰესი,სიონჰესი,ზაჰესი;        თბილსრესი–გარდაბანი(ქვემო ქართლი) ეს თბოელექტრისადგურია;  რაჭა –   შაორჰესი–ლაჯანურჰესი; აჭარა– აწ.ჰესი. გალი – ჯვრის კასკადი -გალის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე ერისწყალზე,ხოლო ჯვრის წყალსაცავი მდინარე ენგურზე. იგი ყველაზე ღრმაა ( 226მ ). ტყიბულ – შაორის კასკადი ტყიბულის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე ტყიბულაზე , შაორის წყალსაცავი კი მდინარე შარეულაზე. ლაჯანურჰესი შექმნილია მდინარე ლაჯანურაზე . გუმისთის , ვარციხის და რიონის წყალსაცავები შექმნილია მდინარე რიონზე. აწ – ჰესი შექმნილია მდინარე აჭარის წყალზე. ჟინვალის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე არაგვზე. ალგეთის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე ალგეთზე. წალკის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე ქცია – ხრამზე. სამგორის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე იორზე 1915 წელს ამოქმედდა. (შედგება თბილის და სიონის წყალსაცავებისგან). ხადორის წყალსაცავი შექმნილია მდინარე ალაზანზე ( კახეთში) .ზაჰესი და ორთაჭალჰესი შექმნილია მდინარე მტკვარზე ( თბილისში). ჩითახევჰესი შექმნილია მდინარე მტკვარზე ( სამცხე – ჯავახეთში ).  

  მყინვარები სულ_ 786 მყინვარი (მათი უმრავლესობა ოთხი მდინარის: კოდორის, ენგურის, რიონისა და თერგის აუზში მდებარეობენ)

მყინვარის ტიპები: ხეობის, კარული , დაკიდული;

მდინარე ენგურის აუზში მდებარეობს ყველაზე დიდი მყინვარი– ლეხზირი,რომელიც ენგურის შენაკადის მდ. მესტიაჭალის აუზშია,ასევე   მყინვარი  –  ჭალაათი–მესტიაჭალის აუზში;

მყინვარი წანერი და ტვიბერი – მდ. მულხურას აუზში; მყინვარი ადიში– მდ. ადიშუდას ხეობაში;

გარშემორტყმულია მწვერვალებით თეთნულდი, ადიში, გისტოლა, ლაქუცა;

ყაზბეგის მასივი: მყინვარი– გერგეთი და დევდორაკი(მდ. ამალის აუზი) .

მდ.რიონის აუზში:ედენა,ზოფხიტო,  კირტიშო და თბილისა.

სუათისი– თერგის აუზში; მყინვარის მიერ ამოხრულ ტაფობებს ეწოდება ტროგები და ცირკები.

ტროგი–მყინვარის მიერ წარმოქმნილი რელიეფის სპეციფიური ეროზიული ფორმა,ფართო ყუთისებური ხეობა,რომელიც მყინვარის ეგზარაციული მოქმედებით არის გარდაქმნილი.

მყინვარული ცირკი-(კარი)-მყინვარის მოქმედების შედეგად წარმოქმნილი რელიეფის ფორმები.  მთებში არსებული ამფითიატრისებული ჯამისებური ღრმული,რომელიც კეტევს მყინვარული ხეობის ზედა ნაწილს.

მყინვარის მიერ მოტანილ ნაშალ მასალას ქვია მორენა.      

ჭაობები ჭაობები წარმოიქმნება იმ შემთხვევაში როცა უფრო მეტი ნალექი მოდის ვიდრე ორთქლდება. იგი ჩვეულებრივ დაფარულია წყალმცენარეებით სადაც აქტიურად მიმდინარეობს ტორფწარმომქმნელი პროცესები. მასიური ჭაობებია : ფიჩორა, პალიასტომი,  ფოთის, ერისწალის და ქცია ხრამის ხეობებში. ყველაზე ბევრი გვაქვს კოლხეთის დაბლობზე.    

საქართველოს დაცული ტერიტორიები   

                                           

საქართველოს  ნაკრძალები

(ეს თემა  ბლოგზე ცალკე პოსტშიცაა სურათებით და საქართველოს გეოგრაფიის კატეგორიაში სქემაშია ჩასმული. შეგიძლიათ ძებნაში ჩაწეროთ ნაკრძალები და მონახავთ) დაცული ტერიტორია არის ადგილი სადაც ადამიანის სამეურნეო საქმიანობა მთლიანად არის აკრძალული ან შეზღუდული.

ნაკრძალი არის ტერიტორია სადაც ბუნებრივ მდგომარებაში შენარჩუნებულია მთელი ბუნებრივი კომპლექსი და შესაძლებელია უმნიშვნელო სამეცნიერო, კვლევითი თუ საგანმანათლებლო საქმიანობა.

ეროვნული პარკი არის ტერიტორია, რომლის ამოცანაა ბუნების უნიკალური და დამახასიათებელი ეკოსისტემის შენარჩუნება სამეცნიერო, საგანმანათლებლო და რეკრეაციული მიზნებისთვის. ესენია:ბორჯომ – ხარაგაულის, კოლხეთის, თუშეთის, მტირალას, ყაზბეგის, ალგეთის, თბილისის, ვაშლოვანის, საქართველოს პირველი ნაკრძალი შეიქმნა 1912 წელს – ლაგოდეხის ნაკრძალი შექმნა პოლონელმა ლუდვიგ მლოკოსევიჩმა.

აღკვეთილი არის ტერიტორია, რომლის ამოცანაა ველური სახეობის და არაცოცხალი ობიექტების შენარჩუნება. ამჟამად საქართველოში 44 დაცული ტერიტორიაა, აქედან 16 არის ნაკრძალი ესენია: ბაბანაურის ( კახეთში), ბაწარის, ბიჭვინთის, ბორჯომის, გუმისთს(იმერეთში), ვაშლოვანის(კახეთის), თუშეთის, კინტრიშის (აჭარა), ლაგოდეხისკახეთი), ლიახვის, მარიამ ჯვრის, მიუსერის, სათაფლიის, ფსხუს, ქობულეთის.

აღკვეთილია 10 ესენია : აჯამეთის (იმერეთში), გარდაბნის(ქვემო ქართლი), ილტო ( კახეთი), იორი(კახეთი), ლაგოდეხი (კახეთი), ქობულეთი (აჭარა) .დაცული ლანდშაფტი გვაქვს ორი: თუშეთის და კინტრიშის.

 

მოქანავე ლოდები

• ზემო ერმანის ლოდი მდებარეობს ნასოფლარ ზემო ერმანთან (სამაჩაბლო), მდინარე ერმანისწყლის (დიდი ლიახვის ერთ-ერთი მდგენლის) ხეობაში, ზღვის დონიდან 2300 მეტრის სიმაღლეზე.
• ქუაქანცალიას მოქანავე ლოდი მდებარეობს მდინარე ინწრის სათავეებში, მთა ყვირას მასივზე (წალენჯიხის მუნიციპ-ი), ზღვის დონიდან 1800 მეტრის სიმაღლეზე.
• დურუჯის ლოდი მდებარეობს მდინარე დურუჯის მარცხენა ნაპირის რუყეზე (ყვარლის მუნიციპ-ი), ქალაქ ყვარლის ცენტრიდან ჩრდილო-დასავლეთით 2,5 კილომეტრზე, ზღვის დონიდან 440 მეტრის სიმაღლეზე.

კლდის სვეტები

• კაცხის სვეტი მდებარეობს სოფელ კაცხის (ჭიათურის მუნიციპ-ი) სანახებში, მდინარე ყვირილას მარჯვენა შენაკადის – კაცხურის აუზში, ზღვის დონიდან 650 მეტრის სიმაღლეზე.
• საირმის „ეროზიული მოწმე“ მდებარეობს მდინარე წაბლარისწყალის მარცხენა ნაპირზე, კურორტ საირმის (ბაღდათის მუნიციპ-ი) მისადგომებთან, ზღვის დონიდან 800 მეტრის სიმაღლეზე.
• ბოდორნის კლდის სვეტი მდინარე არაგვის მარჯვენა ჩამოხვეწილ ფლატეებზე, სოფელ ბოდორნიდან (დუშეთის მუნიციპ-ი) 2 კილომეტრზე მდებარეობს, ზღვის დონიდან 750 მეტრის სიმაღლეზე.
• ქვაკაცა მდებარეობს აჭარა-იმერეთის ქედის სამხრეთ ტოტზე (შუახევის მუნიციპ-ი), ზღვის დონიდან 2350 მეტრის სიმაღლეზე. ჭვანისწყლის მარჯვენა შენაკადის – ხევისღელის სათავეში. აქ აღმართულია სხვადასხვა ზომის სამი შთენილი, რომლებიც ტუფბრექჩიებით არის აგებული. ერთ-ერთი მათგანის სიმაღლე 7 მეტრია, ხოლო დიამეტრი 4,5-5 მეტრს აღწევს. სვეტი ადამიანის ქანდაკებას მოგვაგონებს, რის გამოც მას „ქვაკაცა“ შეარქვეს.
• ვარძიის კლდის სვეტები მდებარეობს მდინარე მტკვრის ხეობაში, ვარძიის სამონასტრო კომპლექსიდან 3 კილომეტრზე, ზღვის დონიდან 1465 მეტრის სიმაღლეზე.
• საირმის სვეტისებრი კლდეები მდებარეობს მდინარე რიონის მარჯვენა მხარეს, სოფლებს – ალპანასა (ცაგერის მუნიციპ-ი) და ჭრებალოს (ამბროლაურის მუნიციპ-ი) შორის, ზღვის დონიდან 900 მეტრის სიმაღლეზე.

საქართველოს ფაუნა

 

ფოტო- ქეთი ქერაშვილის

                                 საქართველოს მოსახლეობა

  მეცნიერებას რომელიც შეისწავლის   მოსახლეობას   (და ყველაფერს მოსახლეობის შესახებ)დემოგრაფია ეწოდება.

  (მოსახლეობის შესახებ  დაწვრილებით კითხვა– პასუხი  ნახეთ პოსტებში)                                   მოსახლეობის რაოდენობის დადგენა ხდება მოსახლეობის  აღწერით.საქართველოში მოსახლეობისაღწერა მე20 საუკუნეში ჩატარდა 6-ჯერ.     პირველი-1926წ.    ბოლო 2002 წელს. საქართველოში მოსახლეობის ტერიტორიული განლაგების სამი არეალი არსებობს: კავკასიონი (4%), მცირე კავკასიონი (8%) და მთათა შორისი ბარი(88%).

მოსახლეობის სიმჭიდროვე არის მცოვრებთა რაოდენობა1   კმ/2  – ზე. გამოითვლება ფორმულით: მოსახლეობის რაოდენობა  გაყოფილი ფართობზე. დღეს საქართველოში სიმჭიდროვე შეადგენს 67 კაცს ერთ კმ/2-ზე. რეალური სიმჭიდროვე-220 კაცი. საქართველოს ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული  არეალია აჭარა და ქვემო ქართლი. სიმჭიდროვე 140 კაცი 1 კმ/2.

მოსახლეობის დინამიკა არის მოსახლეობის რაოდენობის ცვლილება დროის გარკვეულ მონაკვეთში. დინამიკას განსაზღვრავს ორი ფაქტორი : ბუნებრივი მოძრაობა და მექანიკური მოძრაობა.

ბუნებრივი მოძრაობა არის სხვაობა შობადობასა და სიკვდილიანობას შორის, რომელიც 1994 წლის მერე გახდა უარყოფითი. 2006 წლიდან გახდა დადებითი. შობადობის კოეფიციენტი არის დაბადებულთა რაოდენობა ყოველ ათას კაცზე ერთი წლის განმავლობაში. გამოითვლება პრომილეებით % .

სიკვდილიანობის კოეფიციენტი არის გარდაცვლილთა რაოდენობა ყოველ ათას კაცზე ერთი წლის განმავლობაში (%).

ბუნებრივი მატების კოეფიციენტი არის შობადობის კოეფიციენტს გამოკლებული სიკვდილიანობის კოეფიციენტი.

 მოსახლეობა წლის ბოლოს  =

•   = წლის დასაწყისს + წლ. დას./ 1000 X(შ.კ.-ს.კ) + იმიგრანტი- ემიგრანტი                            ანუ

•  = წლის დასაწყისს  + ბუნებრივი მოძრობა+ მექანიკური მოძრაობა

დეპოპულაცია არის მოსახლეობის კლება.

დემოგრაფიული აფეთქება არის მოსახლეობის სწრაფი მატება.

აღწარმოება არის თაობათა მუდმივი ცვლის და განახლების პროცესი. არის სამი სახის: 1.გაფართოებული,2. მარტივი და 3.შეზღუდული. გაფართოებული არის როცა შვილთა თაობა მეტია მშობლების თაობაზე. მარტივია როცა ტოლია. შეზღუდულია როცა მშობლების თაობა მეტია შვილთა თაობაზე. საქართველოში ამჟამად მარტივი აღწარმოებაა .

მექანიკური მოძრაობა არის სხვაობა იმიგრანტს(ჩამოსულს) და   ემიგრანტს( წასულს) შორის.

მოსახლეობის მიგრაცია არის მოსახლეობის გადაადგილება საცხოვრებლად  ერთი დასახლებული პუნქტიდან მეორეში, დროებით ან მუდმივად , იძულებით, ან ნებაყოფლობით,ქვეყნის შიგნით და გარეთ.

 

მიგრაციას აქვს მახასიათებლები: 1.დრო (მუდმივი ან დროებითი ან სეზონური)

2.ტერიტორიული ფაქტორი-მიმართლების მიხედვით ორი სახისაა: შიდა და გარე.

შიდა მიგრაცია არის – ქვეყნის შიგნით.

შიდა მიგრაციის სახეებია :სოფელი-ქალაქი, ქალაქი-სოფელი,        ქალაქი-ქალაქი. არსებობს კიდევ ქანქარისებური მიგრაცია ,რომელსაც აქვს სისტემატიური სახე,და ადამიანი გადაადგილდება თავისი საცხოვრებელი სახლიდან. (მაგალითად ცხოვრობას რუსთავში და მუშაობს , ან სწავლობს თბილისში) .

გარემიგრაცია არსებობს კონტინენტშორისი და შიდაკონტინენეტური.

3. მოტივაცია– გამომწვევი მიზეზების მიხედვით მიგრაცია შეიძლება გამოიწვიოს  ომმა, ეპიდემიამ,  სოციალურმა, პოლიტიკურმა. დემოგრაფიულმა, ბუნებრივმა კატასტროფებმა, ეკონომიკურმა და საომარმა მოქმედებებმა.შეიძლება იყოს შრომითი, სასწავლო, სამკურნალო და სხვა მიზნით გამოწვეული.

4.ფორმის მიხედვით-იძულებითი ან ნებაყოფლობითი,  ლეგალური ან არალეგალური,   ჯგუფურია ან ინდივიდუალური,ორგანიზებული ან არაორგანიზებული.

მიგრაციის სალდო არის სხვაობა იმიგრაციასა და ემიგრაციას შორის. იმიგრანტი არის ჩამოსული. ემიგრანტი – წასული. რე-ემიგრანტი არის წასული და დაბრუნებული.

ლტოლვილი არის პირი რომელიც გარკვეული მიმეზების გამო ტოვებს საცხოვრებელ ადგილს და მიდის სხვა ქვეყანაში.

იძულებით გადაადგილებული პირი არის : რომელიც რჩება თავისივე ქვეყანაში (მათ დევნილებსაც უწოდებენ).

სქესობრივ ასაკობრივი სტრუქტურის მიხედვით ქვეყნები იყოფა ახალგაზრდა და დაბერებულ ერებად. ახალგაზრდა ერებია სადაც ჭარბობს 35-მდე ასაკის მოსახლეობა (აფრიკა, აზია , ლათინური ამერიკა) დაბერებულია სადაც 35-ს გადაცილებულები მეტია (ევროპა , ჩრდ. ამერიკა , მათ შორის საქართველო).

                            მსოფლიოს რასები

მსოფლიოში 4 ძირითადი რასაა: ევროპეიდული, ნეგროიდული, მონგოლოიდური და ავსტრალოიდური. რასები იყოფა ქვერასებად.

რასიზმი და რასობრივი პრობლემები

მსოფლიოს რასების რუკა

რასა – ყველაზე არსებითი გენეტიკური (ანუ მემკვიდრეობითი) ნიშნების ერთობლიობის საფუძველზე მსოფლიოს დაყოფა (კანის, თვალის ფორმის, სიმაღლის, ფერის) მიხედვით.

რასოგენეზი – თეორიაში ორი მიდგომა არსებობს.

1. მონოცენტრული – თანამედროვე ადამიანის სამშობლო ერთი დიდი რეგიონია.
2. პოლიცენტრული – რასოგენეზი რამდენიმე ეტაპად განხორციელდა და ყველა ძირითად და გარდამავალ რასას თავისი ჩამოყალიბების კერა აქვს.

რასიზმის თეორიაში განარჩევენ ორ მთავარ მიმართულებას: ბიოლოგისტურსა და ფსიქოლოგისტურს.

 

ბიოლოგისტური – ამტკიცებს რომ ადამიანებს შორის გარეგნული განსხვავება განაპირობებს განსხვავებას რასების ინტელექტუალურ დონესა და შესაძლებლობებში (მოკლედ) (ტვინის წონა, თავის ქალის ფორმა და ა. შ.).

ფსიქოლოგისტური – თვითოეულ რასას აქვს თავისი სპეციფიკური მასობრივი სული; რომელიც განსაზღვრავს რასის ისტორიულ ბედს. ფსიქორასიზმი რასიზმის ერთადერთი შეფარული თეორიაა.

ყვითელი რასიზმი – პანაზიანიზმი – აღმოსავლეთ აზიაში ჩამოყალიბდა ყვითელი რასის უპირატესობას უსვამს ხაზს.

შავი რასიზმი – “ნეგრიტიუდის“ თეორია – მომავალი შავი რასის ხელშია. რასიზმი საერთაშორისო დანაშაულია.

v  რასობრივი ურთიერთობის სხვადასხვა ფორმები რასიზმი იყო ამერიკაში, არ იყო ჰავაიზე (პირიქით მოხდა შერწყმა), განსაკუთრებით მწვავედ მიმდინარეობდა რასიზმი  სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში. აქ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ჩამოყალიბდა რასიზმის განსაკუთრებული ფორმა “აპარტეიდი“. სახელმწიფოს სათავეში თეთრკანიანები მოვიდნენ. აფრიკელები იზოლაციაში აღმოჩნდნენ. შეიქმნა ე. წ. ბანტუსტანები (სულ რვა), რომელიც აპარტეიდის რეჟიმმა ცალკე სახელმწიფოებად გამოაცხადა. მსოფლიოს და დემოკრატიული რეჟიმების ზეწოლით  მოგვიანებით აპარტეიდი გაუქმდა და მოვიდა პრეზიდენტი ნელსონ მანდელა – შავკანიანი უფლებადამცველი.

v  რასობრივი პრობლემები განსაკუთრებით მწვავეა ქსენოფობიის პრობლემა. ნებისმიერი უცხო მიგრანტის, ჩამოსულის მიმართ მტრული დამოკიდებულება. რასიზმს ამწვავებს მიგრაციები ჩრდილოეთისკენ, ანუ განვითარებული ქვეყნებისაკენ.

მოსახლეობის რასობრივი ანუ ანთროპოლოგიური კლასიფიკაციით (ყველაზე გავრცელებული ტიპოლოგიით) გამოყოფა   ოთხი რასა.

1. ევროპეიდული – მსოფლიოს 2/5

1.ჩრდილო ევროპეიდული რასა

– სამი განშტოება ჩრდილო (ნორდული) – სკანდინავია, ბალტიისპირეთი, ჰოლანდია, გერმანია, ინგლისი, ამერიკის ნაწილი.

2.სამხრეთი ევროპეიდული რასა(ფოტოზე არაბები

 

)     

– ხმელთაშუა ზღვისპირა ბალკანები, კავკასია, არაბები, თურქეთი, ირანი, ავღანეთი, სამხრეთ აზიის, ლათინური ამერიკის ქვეყნები. შუაევროპული – ქვერასა – გარდამავალი ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის. სლავები, გერმანელები, ფრანგები, აშშ, ცენტრალური ევროპა, კანადა, ავსტრალია, ახალი ზელანდია.

2.   ნეგროიდული – 8%

1) ზანგები

2)პიგმეები

3)ბუშმენები და ჰოტენტოტები

3. მონგოლოიდური 20%

1) არქტიკული (ესკიმოსები, ჩუქჩები, კორეაკები)

 

2) ჩრდილო აზიური – მონღოლები, ბურიატები, იაკუტელები (რუსეთის და ციმბირის, შორეული აღმოსავლეთის

 3) აღმოსავლეთ აზიური – ჩინელები, კორეელები, ტიბეტელები, 4) ამერიკის შტოს ინდიელები

                              ფოტოზე ჩინელები

4. ავსტრალოიდური რასა 0,3% 

1) ასტრალიის აბორიგენები

 

2) პაპუასები და მელანეზიელები

 

3) იაპონიის კუნძულ ხოკაიდოზე – აინები

4) შრი-ლანკაზე და ანდამანის კუნძულზე – ვედები

5) მალაიზიასა და ფილიპინის ჯუნგლებში  მცხოვრები  – ნეგრიტოსები 

შერეული რასები:

მულატი = ევროპეიდი + ნეგროიდი მეტისი = ევროპეიდი + მონღოლოიდი

 

 

 

 

 

სამბო = მონღოლოიდი + ნეგროიდი (ან ავსტრალოიდთან)

მეტისი= მონგოლოიდისა და ევროპეიდის შვილი

 

 

 

 

 

 

 

 

რელიგიები გეოგრაფია

(ეს თემა  ამავე ბლოგის ცალკე პოსტებში დეტალურადაა  განხილული.    პოსტში: დამხმარე რესურსები  -ვიქტორინა.”  შეგიძლით ნახოთ თამაში-ვიქტორინა და გაიმყაროთ ცოდნა. თემა- რელიგიები” ვარიანტი1, ვარიანტი 2(მომლოცველობა). ა

სევე  პოსტში “რელიგიები” იხლეთ  პრეზენტაციები – წარმართული, ეროვნული და მსოფლიო რელიგიები.

(ბლოგის  ავტორი ნინო მთიულიშვილი)

 

                                            რელიგიების რუკა

როგორც ეროვნული,ასევე მსოფლიო რელიგიებში გამოიყოფა პოლითეისტური (მრავალღმერთიანობა) და მონოთეისტური (ერთღმერთიანობა) რელიგიები.                       

 კლასიფიკაციის დროს რელიგიათა რამდენიმე ჯგუფს გამოყოფენ.

• წარმართული რელიგიები   
• მსოფლიო რელიგიები 
•  ეროვნული რელიგიები

 

რელიგიის  ლიდერები  ა.კათოლიკე-პადრე  ბ.ბუდისტი ბერი  გ. ებრაელი  რაბინი დ.მუსლიმი იმამი

რელიგიური წმინდა ადგილები:  ა.ბუდისტების  ბ. მაჰმადიანების -მექა,    გ.ბუდისტების-ლუმბინი(ბუდას დაბადების ადგილი    დ.კათოლიკების წმ. პეტრეს ტაძარი

• წარმართული რელიგიები:

• ტოტემიზმი-  (ტომი ან გვარის კავშირი ცხოველთან მცენარესთან)
• მაგია, ანიმიზმი   —(სულების რწმენა) 
• ფეტიშიზმი—(კერპების რწმენა)   –
• შამანიზმი- (სულების  რწმენა    )
• წარმართული პოლითეიზმი- (ყველა მოლენას თავისი ღმერთი ჰყავს—– ბერძნული და რომაული მითოლოგია)

მსოფლიო რელიგიები:

• ბუდიზმი,

• ქრისტიანობა

• ისლამი

                                        ბუდიზმი-   

• ჰანაიანა.

• მაჰაიანა

                                    ქრისტიანობა 

1.ნესტორიანელები   –

ასირიელები -მონოფიზიტები(სწამს ღვთის  ადამიანური ბუნება,რომელიც შეიცვალა ღვთიურით)

2.გრეგორიანელები–

სომხები- მონოფიზიტები (სწამთ უფლის ღვთიური ბუნების რომელიც შეიცვალა ადამიანურით)

1.მართლმადიდებლობა

ქართველები, რუსები,უკრაინელები, ბელორუსები,ბერძნები, სლოვაკები, და სხვ.

მართლმადიდებლური სექტები: ხლისტები, დუხობორები, სტაროვერცები,სკოფცები,მოლოკნები და სხვ

 2. კათოლიციზმი– 

რომის პაპის მრევლი- იტალიელები,ესპანელები,ირლანდიელები, პოლონელები და სხვ.  ყველაზე დიდი კათოლოკური ქვეყანა- ბრაზილია.

3.   პროტესტანტიზმი

იყოფა მიმართულებებად:

• ლუთერანიზმი (გერმანელები),
• კალვინზმი(ფრანგები)
• ანგლიკანიზმი(ინგლისელები)
• პრესვიტერიანიზმი(შოტლანდიელები).

პროტესტენტული სექტები:

• იაღოველები
• ორმოცდაათიანელები
• მორმონები
• კვაკერები,
• ადვენტისტები
• და სხვ.

                                             ისლამი

• შიიზმი – აზერბაიჯანელები, ირანელები
• სუნიზმი- დანარჩენი მუსლიმური სამყარო
•  
• სექტები ისლამში –ვაჰაბიტები, ბაჰაისტები, დრუზები, ისმაელიტებიდა სხვ

                               ეროვნული რელიგიები:

• ინდური –ინდუიზმი, კრიშნაიზმი, სინკჰიზმი ჯაიანიზმი.
• ჩინური-    კონფუციზმი, დაოსიზმი
•   იუდაიზმი–ებრაული;      
• სინტოიზმი–იაპონური;
• მაზდიანობა –ქურთები,იეზიდები
• ——————————————————————————————————————-

           ურბანიზაცია

             (ამ თემაზე ინმორმაცია იხილეთ პოსტში-მოსახლეობის გეოგრაფია)  ავტორი  ნ.მ

 

ურბანიზაცია– ქალაქის როლის ზრდა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. რაც გამოიხატება ქალაქის მოსახლებობის ხვედრითი წილის ზრდით და ქალაქური ცხოვრების წესით. საქართველოში აღწევს 52,2 %.

საქართველოში ქალაქად ითვლება დასახლებული პუნქტი თუ მოსახლეობის რაოდენობა 5000-ზე მეტია და   ნახევარზე მეტი  ჩაბმულია არა სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში. სულ გვაქვს 98 ქალაქური ტიპის დასახლება. აქედან 54 ქალაქია, 44-დაბა. გვაქვს 3668 სოფელი. ქალაქები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ფუნქციური დანიშნულებით და მოსახლეობის რაოდენობით.

სამრეწველო ქალაქებია: დამუშავებითი – რუსთავი, ზესტაფონი, კასპი, მოპოვებითი – ჭიათურა, ტყიბული, ტყვარჩელი.

სატრანსპორტო კვანძი არის ხაშური და სამტრედია. სანავსადგურო – ფოთი და ბათუმი. საკურორტო – ბორჯომი, ბაკურიანი, ქობულეთი და ა.შ .

აგლომერაცია – შედარებით მცირე ტერიტორიაზე იმ ქალაქების თავმოყრა რომლებიც ერთმანეთთან მჭიდრო საწარმოო ეკონომიკურ კავშირში იმყოფებიან, ფაქტიურად ერთიან ორგანიზმს წარმოადგენენ. საქართელოში სამ ქალაქს აქვს აგლომერაცია:თბილისს, ქუთაისს და ბათუმს.

 ურბანიზაციის დონე – გამოიყენება ურბანიზაციის რაოდენობრივ მახასიათებლად, ანუ ქალაქის მოსახლეობის ხვედრითი წილი მთელ მოსახლეობაში.

ურბანიზაციის ხარისხი – დიდ ქალაქებში მცხოვრებთა ხვედრითი წილი მთელ მოსახლეობაში, ან მეტროპოლიის ხარისხი – დიდი ქალაქების მოსახლეობის ხვედრითი წილი მთელ საქალაქო მოსახლეობაში. იმის გამო, რომ ქალაქის ცნება განსხვავებულია, ცალკე სხვადასხვა ქვეყნის ქალაქების შედარება ერთმანეთთან სრულ სურათს არ გვაძლევს.

 

განვითარებად – ქვეყნებში ქალაქების მოსახლეობის ხვედრითი წილი იზრდება სწრაფად, სოფლიდან მიგრანტების ხარჯზე. უსახლკაროები სახლდებიან ბიდონვილებში (იგივეა რაც ფაველა, არაფორმალური ქალაქი,ბარაკები, ქოხმახები,), ეს ზრდის უმუშევრობას, კრიმინალს და ა. შ.

რურალიზაცია  – ქალაქში სოფლური ცხოვრების წესის დამკვუდრება.  განვითარებულ ქვეყნებში – ქალაქის მოსახლეობა ნელა იზრდება, ან    უცვლელია ან იკლებს. ამის მიზეზი შეძლებული ფენების ქალაქიდან გასვლა და ქალაქგარეთ დამკვიდრებაა.

რურბანიზაცია  –ქალაქური ცხოვრების წესის სოფლებში შესვლა და დამკვიდრება.(სუბურბანიზაცია).

ქალაქების კლასიფიკაცია და ტიპოლოგია ზოგადად მსოფლიოს მასშტაბით ქალაქში, სადაც მოსახლეობის რაოდენობა 20000 კაცზე ნაკლებია – ეწოდება პატარა ქალაქი, წვრილი ქალაქი (5-10 ათასი). უწვრილესი ქალაქი – 5000 კაცზე ნაკლები. საშუალო 20 000, დიდი – 100 ათასი. მსხვილ ქალაქები – 500 0000, უმსხვილესი 1 მლნ-ზე მეტი. ახლა მსოფლიოში 450 “მილიონიანი“ ქალაქია.გიგანტი  ქალაქები–– 5 მლნ-ზე მეტი მცხოვრებით . “ზეგიგანტი“ – 10 მლნ-ზე მეტი.  

ფუნქციების მიხედვით:

მონოფუნქციური ქალაქები და პოლიფუნქციური ქალაქები:

 ქალაქის მიკროგეოგრაფია.  ქალაქი შედგება:          1. ცენტრისაგან (ამერიკაში მრავალსართულიანი, რადგან მიწა ძვირია; ევროპაში–ფეხით მოსიარულეთა უბნები, მუზეუმები, კაფეები, რატუშა, მოედანი). ევროპაში საქმიანი კვარტალი ამერიკულს გავს, ოღონდ ცენტრიდან რამდენიმე კმ-ით არის დაშორებული, და ცენტად არ მიაჩნია. 2. სამრეწველო-სატრანსპორტო კვანძებისაგან (სადაც ქარხნები, ფაბრიკები, რკინიგზის სადგურებია). 3) საცხოვრებელი რაიონები. გააჩნია რომელი სოციალური ფენისაა. მდიდრები – ვილებში, საშუალო – ფეშენ კვარტლებში, ნაკლებად შეძლებულები – სტანდარტული პროექტების ბინებში, ღარიბები – ბიდონვილებში. განვითარებული ქვეყნების ქალაქის ცენტრებს ძირითადად სავაჭრო ფუნქცია აქვს. ცენტრად კოლონიალისტების მიერ აშენებული კვარტალი მიაჩნიათ. აქ დიდია განსხვავება მდიდრებისა და ღარიბების უბნებს შორის.

საქალაქო განსახლება. აგლომერაციები და მეგაპოლიები ძველ და შუა საუკუნეებში საქალაქო განსახლებისთვის დამახასიათებელი ნიშანი იყო ქალაქების იზოლირებული განვითარება ერთმანეთის მიმართ. მათ შორის საწარმოო კავშირები უკიდურესად სუსტი იყო. ე. ი. საქალაქო განსახლება ერთიან სისტემას, ფაქტობრივად არ ქმნიდა. მდგომარეობა შეიცვალა ინდუსტრიულ ეპოქაში. დიდი ქალაქების გარშემო შეიქმნა ქალაქი-თანამგზავრები, მრავალი დასახლებული პუნქტისაგან შემდგარი ერთიანი ურბანიზაციული არეალი  ანუ – საქალაქო აგლომერაცია. როგორც წესი აგლომერაციაში 1 ცენტრალური ქალაქია – ე. ი. მონოცენტრულია, მაგ. პარიზის. მაგრამ შეიძლება იყოს პოლიცენტრული. ასეთი აგლომერაციას კონურბაცია ეწოდება. 

მეგაპოლისები –  ეწოდება აგლომერაციების აგლომერაციებს, რამდენიმე ასეულ კმ-ზე გადაჭიმულ ერთიან ურბანიზებულ არეალს, ქალაქების უწყვეტ ზოლს.  მსოფლიოში ცნობილი , მნიშვნელოვანი აგლომერაციებია: ტოკაიდო, ჩიპიტსი (აშშ დიდი ტბები-ჩიკაგო-პიტსბურგი), სან-სანი (სან-ფრანცისკო-სან-დიეგო-აშშ წყნარი ოკეანის სანაპირო), რაინის (შვეიცარია, ბელგია, გერმანია, საფრანგეთი, ჰოლანდია), ინგლისი (ლონდონი, მანჩესტერი, ბირმინჰემი, ლივერპული). ეთნიკური ჯგუფები?

 

————————————————————————————————————————–

        მეურნეობის სტრუქტურა

 

ამ თემის უკეთ გასაცნობათ შეგიძლიათ ნახოთ პოსტი –  მეურნეობა , რომელიც  ამავე ბლოგზეა.(ბლოგის ავტორი ნ.მ.)

   მეურნეობა იყოფა ორ ნაწილად: მატერიალური და არამატემატერიალური წარმოების დარგებია:(მოცემულია ზემოთ სქემაში)

მატერიალური წარმოების დარგებია:

1) მრეწველობა(სათბობ-ენერგეტიკული,

     მანქანათმშენებლობა, მეტალურგია, ქიმიური მრეწველობა, ხე-ტყის მრეწველობა, მსუბუქი მრეწველობა, კვების მრეწველობა

2) სოფლის მეურნეობა (მემცენარეობა და მეცხოველეობა)

3) ტრანსპორტი(სარგინიგზო, საავტომობილო, საავიაციო, საზღვაო, მილსადენი, ელექტრონული, სამდინარო რომელიც არ გვაქვს საქართველოში) 4)

კავშირგაბმულობა(ფოსტა, რადიო, ტელევიზია, ინტერნეტი, მობილური, ფიჭური, ტელეგრაფი,

 5) ვაჭრობა(საშინაო და საგარეო)

6) მშენებლობა

    არამატერიალური ( არასაწარმოო)დარგებია: 1) განათლება 2) ჯანდაცვა 3) სპორტი 4) ადმინისტრაციული მართვა 5) საშინაო კომუნალური მეურნეობა 6) ტურიზმი

   7) მომსახურეობის სფერო( ბანკები, სასტუმროები, კაზინოები, სალონები და ა.შ.)

საბანკო ქსელის სქემა

რაც უფრო მაღალგანვითარებულია ქვეყანა მით  უფრო კარგათ აქვს განვითარებული მომსახურეობის სფერო.

განვითარებული ქვეყნების მეურნეობის სტრუქტურაში წამყვანი ადგილი აქვს მომსახურეობის სფეროს, მეორე ადგილზე- ინდუსტრია, მესამეზე- სოფლის მეურნეობა(ზოგჯერ 3 დან 5 პროცენტამდე)

მეურნეობის პირველადი დარგებია:მოპოვებითი(სოფლის მეურნეობა, წიაღისეულის  მოპოვება)

მეორადი დარგებია-დამუშავებითი მრეწველობა,ასევე მშენებლობა ,მესამეული დარგები სქემაშია  ქვემოთ.

საწარმოები 1.რუსთავის მეტალურგიული კომბინატი 2.რუსთავის ქიმიური კომბინატი 3.რუსთავის ქიმიური ბოჭჯოს ქარხანა 4. რუსთავ – ცემენტის ქარხანა 5. თბილისის საწარმოო გაერთიანება „ჩარხ-მშენებელი“ 6. თბილისის საწარმოო გაერთიანება „ელმავალ-მშენებელი“ 7. თბილისის საავიაციო ქარხანა 8. თბილისი ავეჯის კომბინატი 9. ქუთაისის საავტომობილო ქარხანა 10. ქუთაისის ავეჯის კომბინატი 11. ბათუმის გემთმშენებელი ქარხანა 12. ბათუმის ავეჯის ქარხანა 13. ბათმის ნავთობ გადამამუშავებელი ქარხანა 14. ზესტაფონის ვ.ნიკოლაძის ფერო შენადნობის ქარხანა 15. მადნეულის სამთო გამამდიდრებელი კომბინატი, ბოლნისის მიდამეობში დაბა კაზრეთში 16. საგარეჯოს აგურის ქარხანა 17. მეტეხის აგურის ქარხანა 18. კასპის ცემენტის და შიფერის ქარხანა 19. ახალდაბაში ავეჯის კომბინატი .

მიწა – საერთო ეროვნული სიმდიდრე მიწათსარგებლობა ადათით და კანონით დადგენილი მიწის გამოყენების წესი და მიწით სარგებლობის ცოდნა. მიწის კადასტრი – ყოველმხრივი და სარწმუნო ცნობების ერთობლიობა, მიწის ბუნებრივი და სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ. მიწის რეკულტივაცია ნიშნავს მიწის პროდუქტიულობის აღდგენას. მიწის მელიორაცია არის კომპლექსური ღონისძიებების ჩატარება ნიადაგის პროდუქციულობის ასამაღლებლად.

სოფლის მეურნეობა სოფლის მეურნეობა არის მატერიალური წარმოების დარგი, რომლის დანიშნულებაა მოსახლეობის მომარაგება კვების პროდუქტებით და ნედლეულით. იგი  აწვდის ნედლეულს მრეწველობის სხვა და სხვა დარგებს.(მაგალითად: ტყავ –ფეხსაცმლის , საგალანტერიო და სხვა) სოფლის მეურნეობა იყოფა დარგებად:მეცხოველეობა და მემცენარეობა.

მეცხოველეობა-მსხვილფეხა და წვრილფეხა რქოსანი საქონელი, მეფრინველეობა, მებოცვრეობა  მეფუტკრეობა,მეაბრეშუმეობა.

მემცენარეობა: ერთწლიანი, მრავალწლიანი და ტექნიკური კულტურები(თამბაქო, მზესუმზირა, შაქრის ჭარხალი და სხვ.).                                         

                           ტრანსპორტის გეოგრაფია

ტრანსპორტი მატერიალური წარმოების დარგი,  რომელიც დაკავშირებულია მგზავრთა გადაყვანასთან და ტვირთის გადატანასთან.

     ტვირთბრუნვა არის ტვირთის გადატანა გარკვეულ დროში გარკვეულ მანძილზე და იზომება ტონა კილომეტრებით.

მგზავრბრუნვა არის გადაყვანილი მგზავრების რაოდენობა გარკვეულ დროში, გარკვეულ მანძილზე იზომება მგზავრთ / კილომეტრებით.  

 ტრანზიტი არის ტვირთის ანუ მგზავრის გატანა ერთი პუნქტიდან მეორეში, მესამეს გავლით. მაგისტრალი – მთავარი სატრანსპორტო გზა .    

სატრანსპორტო კვანძი არის სატრანსპორტო გზების გადაკვეთაზე მდებარე პუნქტი რომელშიც თავს იყრის რამდენიმე სახის ტრანსპორტი და ხდება მათ შორის ტვირთის გაცვლა.   

პირველი სარკინიგზო მაგისტრალი შეიქმნა 1872 წელს, ფოთი – ზესტაფონის დამაკავშირებელ ხაზზე. ამჟამად საქართველოში რკინიგზის სიგრძე 1600 კმ-ია.       ვიწრო ლიანდაგიანი რკინიგზა გვაქვს ბორჯომ – ბაკურიანში. საავტომობილო გზების სიგრზე არის 22 ათასი კმ. საზღვაო ტრანსპორტის ინტენსიური განვითარება დაიწყო 1967 წელს.  

  სამახსოვროები  

  პირველად რადიო შეიქმნა 1925 წელს. შავ-თეთრი ტელევიზია – 1957 წელს. ფერადი ტელევიზია კი – 1968 წელს

. რეკრეაციული მეურნეობა  გულისხმობს, საკურორტო მეურნეობას და  დასვენებას. კურორტი არის ტერიტორია სადაც არის ხელსაყრელი პირობები დასვენებისა და მკურნალობისთვის.

ექსპორტი – საქონლის გატანა საზღვარგარეთ. იმპორტი – საზღვარგარეთიდან გასაყიდად შემოტანა.

ეროვნული შიდა პროდუქტი  არის სახელმწიფო საწარმოების და კერძო ფირმების მიერ , ქვეყნის სიგნით და გარეთ, შექმნილი პროდუქტის და მომსახურების სფეროს ჯამური ღირებულება. სხვანაირად: ერთობლივი ეროვნული პროდუქტი არის, მატერიალური და არამატერიალური დარგების შემოსავლის ჯამური რირებულება. ეეპ    1 სულზე გამოსათვლელად ეეპ უნდა გავყოთ მოსახლეობის რაოდენობაზე. თუ 10000 დოლარზე მეტი გამოვიდა -უმდიდრესი ქვეყანაა, თუ 1000 დოლარზე ნაკლებია განვითარებადი ქვეყნის სტატუსი აქვს.

  მეურნეობის განვითარების სტრუქტურის მიხედვით ქვეყნები იყოფა:      1) ინდუსტრიული 2) აგრარული 3) ინდუსტრიულ – აგრარული 4) აგრარულ – ინდუსტრიული საქართველო არის აგრარულ – ინდუსტრიული ქვეყანა.                                         

  საზოგადოების განვითარების სტადიები:   

    მარქსისტული მეცნიერების საფუძველზე დაყრდნობით კაცობრიობის ისტორიაში გამოიყოფა ხუთი საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ფორმაცია. 1) პირველყოფილი თემური 2) მონათმფლობელური 3) ფეოდალური 4) კაპიტალისტური 5) სოციალისტური ზოგიერთმა სახელმწიფომ მხოლოს ერთ საზოგადოებრივ-ეკონომიკურ ფორმაციაში იარსება მაგ: ბაბილონი და ასურეთი ( მარტო მონათმფლობელურ ეპოქაში) ზოგმა მხოლოდ ორში მაგ : საფრანგეთი და ინგლისი ( ფეოდალიზმი და კაპიტალიზმი) ხოლო საქართველომ იარსება ხუთივეში.  

დასავლურ მეცნიერებაში საზოგადოების ისტორიას ყოფენ სტადიებად: 1) პრიმიტიული 2) აგრარული 3) ინდუსტრიული 4) პორტ – ინდუსტრიული 5) საყოველთაო კეთილდღეობა    

   სოციალიზმი სოციალიზმი სახემწიფოებრივი და საზოგადოებრივი წყობილებაა, რომლის ეკონომიკის საფუძველია წარმოების საშუალებაზე საზოგადოებრივი სახელმწიფო საკუთრება. ყოფილი სოციალისტური ქვეყნებია: პოლონეთი, ჩეხეთი, სლოვაკეთი, რუმინეთი, ბულგარეთი, უნგრეთი, ყოფილი იუგოსლავიის ქვეყნები( ბოსნია-ჰერცოგოვინა, მაკედონია სერბეთი, ხორვატია, სლოვენია, მონტენეგრო, კოსოვო )                                              

  კაპიტალიზმი კაპიტალიზმი სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი წყობილებაა, რომლის ეკონომიკის საფუძველია წარმოების საშუალებაზე სხვადასხვაგვარი (სახელმწიფო, კერძო და სააქციო ) საკუთრების ფორმებში. ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებია: საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, ლიტვა, ლატვია, ესტონეთი, რუსეთ, უკრაინა, ბელორუსია, მოლდოვა, ყაზახეთი, შუა აზიის ქვეყნები( თურქმენეთი, ტაჯიკეთი, ყირგიზეთი, უზბეკეთი ).

ქვეყნები ეკონომიკური განვითარების დონის მიხედვით.

დიდი რვიანის ქვეყნები: აშშ, იაპონია, გერმანია, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი, იტალია, კანადა, რუსეთი.

განვითარებული ქვეყნებია: დიდი რვიანის ქვეყნები , დას. ევროპის დანარჩნი ქვეყნები, ავსტრია, ახალი ზელანდია, სამხ. აფრიკის რესპუბლიკა , ისრაელი, სინგაპური, ტაივანი, კვიპროსი, სლოვენია.

განვითარებადი ქვეყნები: აზიის, აფრიკის და ლათინური ამერიკის ქვეყნები.

ახალი ინდუსტრიული ქვეყნებია: მექსიკა, ბრაზილია, ინდოეთი, თურქეთი, ჩინეთი, მალაიზია, ფილიპინები, ტაილანდი.

  მოსახლეობის სოციალური შემადგენლობა საბჭოთა კავშირის შექმნამდე მოსახლეობის 80%-ზე მეტს გლეხები შეადგენდნენ. ასევე იყვნენ თავადაზნაურები, ხოლო ძალიან ცოტა იყო მუშათა კლასი და ბურჟუაზია. საბჭოთა სისტემის დროს არსებობდა სამი სოციალური ფენა: მუშები(55%), კოლმეურნე გლეხები და მოსამსახურეები (დამლაგებელი, ექიმი, ინჟინერი, მასწავლებელი) და ძალიან ცოტა სხვა ფენის წარმომადგენელი მაგ: რელიგიის წარმომადგენლები. საბჭოთა კავშირის დაშლის მერე გაჩნდა შემდეგი ფენები: გლეხები, მუშები, ვაჭრები, ფერმერები, ბიზნესმენები და მოსამსახურეები.

         მევენახეობა საქართველოში  .ვაზის ჯიშები სამარკო ღვინოები–

ოჯალეში, ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. გავრცელებულია სამეგრელოსა და აფხაზეთის რაიონებში (სენაკი, მარტვილი, ზუგდიდი, სოხუმი, გუდაუთა, გაგრა). მწიფს ოქტომბრის ბოლოს ან ნოემბრის შუა რიცხვებში. აქვს ცილინდრულ-კონუსური, ფრთიანი მტევანი; მუქი ლურჯი, საშუალო ზომის მრგვალი ან ოდნავ ოვალური მარცვალი. შაქრიანობა მერყეობს 21,2-იდან 24,3%-მდე, მჟავიანობა 7-9 ‰. ოჯალეშიგან ამზადებენ მუქ-წითელ მაღალხარისხოვან ორიგინალურ მშრალ ან ნახევრად ტკბილ სუფრის ღვინოს — „ოჯალეშს“. ლეჩხუმში გავრცელებული ოჯალეში ანუ ორბელური ოჯალეში საფრანგეთიდანაა შემოტანილი, რომლის ნამდვილი სახელწოდებაა „მერლო“.

ალექსანდროული — ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. იზრდება საშუალო ინტენსივობით. ნაყოფს იძლევა ყლორტების 70-90%, მტევნის საშუალო წონაა 90-100 გ. ყურძენი მწიფდება სექტემბრის ბოლოს, საშუალო მოსავლიანობა 55-60 ც/ჰა-ზე. გავრცელებულია ამბროლაურისა და ცაგერის მუნიციპალიტეტებში. როცა ყურძნის შაქრიანობა 27-28%-ია, მჟავიანობა კი – 6-8%, აყენებენ მაღალი ღირსების ბუნებრივად ნახევრად ტკბილ წითელ ღვინოს “ხვანჭკარას” (ძირითადად ხვანჭკარის მირკომუნიციპალიტეტში), ხოლო ნაკლებშაქრიანობისას (20-21%) სუფრის ღვინოს – ” ალექსანდროულს”.

ცოლიკოური — თეთრყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოს რაიონებში. ვენახის ფართობისა და არეალის მიხედვით ცოლიკოურს რქაწითლის შემდეგ პირველი ადგილი უჭირავს საქართველოში. ცოლიკოური საგვიანო სიმწიფის ჯიშია. ივითარებს საშუალო ზომის კონუსურ ან განიერკონუსურ, მომრგვალომარცვლიან მტევანს.გამოირჩევა უხვმოსავლიანობით, ღვინის მაღალი ხარისხით, სოკოვან დაავადებათა მიმართ გამძლეობით, გარემოსადმი კარგი შეგუების უნარით. სამრეწველო ჯიშია, მისგან აყენებენ ადილობრივი და ევროპული ტიპის სუფრის და ბუნებრივად ნახევრადტკბილ ღვინოებს. ცოლიკოურს, როგორც უძველეს ქართულს ჯიშს, აქვს მრავალი ვარიაცია და კლონი.

საფერავი — ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. ივ. ჯავახიშვილის განმარტებით საფერავი ეკუთვნის ზოგად ჯიშთა ჯგუფს, თუმცა წარმომავლობით კახური უნდა იყოს. გავრცელებული იყო თითქმის მთელ საქართველოში. არსებობს ორი სახეობა – დიდი და პატარა საფერავი. კახეთში გავრცელებული ყოფილა ასევე “განჯური საფერავი”. მოსავლიანობის, შაქრის დიდი შემცველობისა და საღებავის სიუხვით ძვირფას ვაზის ჯიშად ითვლება. საჭმელად ნაკლებად იხმარება, უპირატესად საღვინე ჯიშია. საფერავისგან დაყენებული წითელი ღვინო გამოირჩევა სურნელით, ფერითა და სიმაგრით. იყენებენ სხვა ღვინოების გაუმჯობესებისა და შეფერადებისთვის. დაძველების მიხედვით მისგან დაყენებული ღვინის მარკებია “საფერავი” (ერთ წლიანი), “ქინძმარაული” (ორ წლიანი) და “მუკუზანი” (სამი და ზევით).

ალადასტური, ქართული ვაზის ჯიში. მისი ყლორტების 75-77% ნაყოფის მომცემია. ნაყოფი წითელია, საღვინე და სუფრისა. მტევანი საშუალოდ 200 გ იწონის. მწიფდება ოქტომბრის შუა რიცხევებში, ინახება გაზაფხულამდე, ტრანსპორტაბელურია. მოსავლიანობა – ჰექტარზე 70-100 ცენტნერი. ალადასტური გავრცელებულია ჩოხატაურის, ოზურგეთის, ვანისა და სამტრედიის მუნიციპალიტეტებში. მისგან აყენებენ წითელ ღვინოს, რომელსაც ალკოჰოლისა და მჟავიანობის ჰარმონიული შეფარდება, საუკეთესო სხეულოანობა და სასიამოვნო სურნელება აქვს. გადამწიფებული ყურძნისაგან მზადდება მაღალხარისხოვანი, ნახევრად ტკბილი ღვინო “ალადასტური”.

ადგილწარმოშობის დასახელების ღვინო “ტვიში

”გეოგრაფიული მდებარეობა _ მევენახეობის სპეციფიკური ზონა “ტვიში” მდებარეობს ლეჩხუმში, ცაგერის ადმინისტრაციულ რაიონში, მდ. რიონის მარჯვენა სანაპირო ზოლში; ჩრდილო განედის 42031׀ და აღმოსავლეთ გრძედის 42054׀კოორდინატებზე, ზღვის დონიდან 435 მ სიმაღლეზე. სპეციფიკური ზონა მოიცავს რაჭის ქედის უკიდურესი დასავლეთი დაბოლოებისა და ხვამლის მასივის აღმოსავლეთ დაქანებებს. იგი მოიცავს სოფლებს: ტვიშსა და ალპანას

კახეთი- საფერავი. რქაწითელი, ხიხვი ჩხავერი,მწვანე .სამარკო ღვინო-გურჯაანი, საფერავი, ენისელი, მუკუზანი, თელიანი, ქინძმარაული, ალავერდი ბადაგონი, ტიბაანი. 

იმერეთი-ცოლიკაური, ციცქა, კრახუნა ალადასტური, ძველშავი სამარკო ღვინო-იგივე 

ქართლი-ჩინური, ტვიში, გორული მწვანე,თავკვერი, ბუდეშური, 

რაჭა-ალექსანდროული, გუჯარეთული, სამარკო ღვინო- ხვანჭკარა, ალექსანდროული.

 ლეჩხუმი-უსახელოური, ოჯალეში. 

გურია-იზაბელა,ადესა, ალადასტური, კლარჯული.

ქართული ხორბალი

მსოფლიოში 27 სახეობის ხორბალი არსებობს, ამათგან 23 არის კულტურული სახეობა, დანარჩენი ველურია. ამ 23_დან 14 არის ქართული ხორბლის ჯიში. ესენია დიკა, ასლი, თავთუხი, დოლისპური, იფქლი და სხვა.

რით გამოირჩევა ქართული ხორბალი და რით განსხვავდება იგი სხვა, უცხოური ჯიშებისაგან?

ხორბლის ქართულ ჯიშებს (”მახა”, ”ზანდური”, ”თავთუხი”, ”დიკა”, ”დოლისპური”, ”ასლი” და სხვ.) გააჩნია ის უნიკალური თვისებები, რაც ძალზე ბევრ უცხოურ და განსაკუთრებით, თანამედროვე ჯიშებს არ გააჩნია.

 ეს თვისებებია ყინვის მიმართ გამძლეობა, გვალვის მიმართ გამძლეობა, მავნებლების მიმართ გამძლეობა, სტაბილურმოსავლიანობა, მაღალი გემური თვისებები და ა.შ (აღსანიშნავია ისიც, რომ ქართული პური დიდი ხანი ინახება და საერთოდ არ ობდება).

---

—————————————————————————————————————————

 

                               სამახსოვროები

ოლიმპიადები, ოლიმპიური სახეობები:

ზამთრის სახეობები:

• ბიათლონი – ნორვეგია
• ბობსლეი – შვეიცარია
• თხილამურებით რბოლა – ნორვეგია
• სათხილამურო ორჭიდი – ნორვეგია
• სამთო თხილამურობა – ნორვეგია
• სკელეტონი – შვეიცარია
• სნოუბორდი – აშშ
• ფიგურული ციგურაობა – ჰოლანდია
• ქერლინგი – შოტლანდია
• ყინულის ჰოკეი – კანადა
• შორტ-ტრეკი – დიდი ბრიტანეთი
• ჩქაროსნული ციგურაობა – ჰოლანდია
• ციგაობა – ავსტრია
• ზაფხულის სახეობები:
• აკადემიური ნიჩბოსნობა – ინგლისი
• აფროსნობა – ჰოლანდია
• ბადმინტონი – ინდოეთი
• ბალახის ჰოკეი – ინგლისი
• ბატუტზე ხტომა – აშშ
• ბეისბოლი – აშშ
• ბერძნულ-რომაული ჭიდაობა – საბერძნეთი
• ველოსპორტი – საფრანგეთი
• თავისუფალი ჭიდაობა – ინგლისი-აშშ
• კალათბურთი – აშშ
• კრივი – ინგლისი
• მაგიდის ჩოგბურთი – ინგლისი
• მშვილდოსნობა – შვეიცარია-ინგლისი
• მხატვრული ტანვარჯიში – საფრანგეთი
• ნიჩბოსნობა ბაიდარითა და კანოეთი – ინგლისი
• პლაჟის ფრენბურთი – აშშ
• სასტენდო სროლა – აშშ
• სპორტული ტანვარჯიში – საბერძნეთი
• ტაეკვანდო – კორეა
• ტყვიის სროლა – შვეიცარია
• ფარიკაობა – საფრანგეთი, იტალია
• ფეხბურთი – ინგლისი
• ფრენბურთი – აშშ
• ჩოგბურთი – საფრანგეთი
• ცურვა – იტალია
• ცხენოსნობა – საფრანგეთი
• ძალოსნობა – საფრანგეთი, იტალია
• ძიუდო – იაპონია
• წყალბურთი – ინგლისი
• წყალში ხტომა – დიდი ბრიტანეთი
• ხელბურთი – დანია

არაოლიმპიური სახეობები:

• აერონავტიკა – პორტუგალია
• ავტოსპორტი – გერმანია
• აიკიდო – იაპონია
• აკრობატიკა – სსრკ
• ალპინიზმი – შვეიცარია
• ამერიკული ფეხბურთი – აშშ
• ბილიარდი – ინდოეთი
• ბოულინგი – ჩრდ. ამერიკა
  გელური (ირლანდიური) ხელბურთი – ირლანდია
• გოლფი – შოტლანდია
• გორგოლაჭებით ქროლა – აშშ
• დარტსი – ინგლისი
• დელტაპლანერიზმი – აშშ
• კარატე – იაპონია
• კარტინგი – აშშ
• კრიკეტი – ინგლისი
• მკლავჭიდი – ეგვიპტე
• მოტობურთი – საფრანგეთი
• ნავსამოტორო შეჯიბრი – დიდი ბრიტანეთი
• რაგბი – ინგლისი
• სამბო – სსრკ
• სკეიტბორდინგი – აშშ
• სუმო – იაპონია
• ფუტზალი – ურუგვაი
• ქართული ჭიდაობა – საქართველო
• შაში – საბერძნეთი
• წყალთხილამურობა – საფრანგეთი
• ჭადრაკი – ინდოეთი
• ჰოკეი გორგოლაჭებზე – აშშ
• ჰორსბოლი – საფრანგეთი

 

საერთაშორისო ორგანიზაციები

(წლების  თანმიმდევრულად დალაგების მიხედვით, გაგიადვილდებათ სწავლა)

ორგანიზაცია	შექმნის წელი	შტაბ-ბინა
წითელი ჯვარი	1863	ჟენევა
სოკი	1894	ლოზანა(შვეიცარია)
თანამეგობრობა	1931	ლონდონი
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (გაეროს)	1944	ვაშინგტონი
მსოფლიო ბანკი (გაეროს)	1944	ვაშინგტონი
გაერო	1945	ნიუ-იორკი
იუნესკო	1946	პარიზი
ნატო	1949	ბრიუსელი
ევროსაბჭო	1949	სტრანსბურგი
ევროგაერთიანება	1957	ბრიუსელი
ოპეკი	1960	ვენა
WWF	1961	ქ.გლანდი (შვეიცარია)
ასეანი	1967	ჯაკარტა(ინდონეზია)
გრინპისი	1971	ამსტერდამი(ნიდერლანდები)
დსთ	1991	მინსკი(ბელორუსია)
ევროკავშირი	1992	ბრიუსელი
ბისეკი	1992	სტამბული(თურქეთი)
ეუთო	1995	ვენა(ავსტრია)
WTO(მსოფლიოს სავაჭრო ორგანიზაცია)	1995	ჟენევა
სუამი	1997
გაეროს საერთაშორისო სასამართლო		ჰააგა
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო		სტრანსბურგი
რომის კლუბი

 

 

 ტრადიციული ენერგორესურსების    დადებითი და უარყოფითი მხარეები

ჰიდროელექტოსადგური
დადებითი	უარყოფითი
ვიყენებთ ჰიდრორესურსს, რომელიც ამოუწურავია იაფი ენერგია	მისი  აგება ჯდება ძვირი. იწვევს გარემოს დატბორვას და ეკოსისტემის განადგურებას. ააქტიურებს ზვავებს, მიწისძვრებს, მეწყერს იწვევს ადამიანთა და ცხოველთა მიგრაციას დაზიანების შემთხვევაში მოსდევს დიდი ტექნოგენური კატასტროფა

თბოელექტროსადგური
+	–
მისი აგება ჯდება იაფი შეიძლება ავაგოთ ისეთ ადგილას, სადაც არ არის ჰიდროენერგია და  ვერ ავაგებთ ჰიდროელექტროსადგურს	გამონაბოლქვები ის ფეთქებადსაშიშია საწვავის მუდმივი მომარაგება სჭირდება, ეს კი ძვირი ჯდება უტილიზაცია – ნარჩენების განადგურება ძნელია

ატომური ელექტროსადგური
+	–
შეგვიძლია ავაგოთიქ სადაც ხელმისაწვდომი არაა თესის”და” ჰესის” აგება. მცირე რაოდენობის ნედლეული სჭირდება.	ვერ ავაგებთ სეისმურად აქტიურ რეგიონში ურანი შესყიდვა ძვირი ჯდება ურანის ნარჩენების მოშორება ძნელია (რადიაციული სარკოფაგით  მიწაში  დამარხვის შემთხვევაშიც კი გარკვეული რაოდენობის რადიაცია  გამოასხივებს) მწყობრიდან გამოსვლის შემთხვევაში იწვევს მსოფლიო დონის კატასტროფას. (და სხვა…)

ბლოგზე დაიდო საქართველოს      რეგიონების       მოკლე მიმოხილვა და სამახსოვროები.

 ბლოგის ავტორი ნ.მ.